Eski Türklerde Yazı, Dil ve Edebiyat

Göktürk Alfabesi (Orhon Alfabesi) :

• Türklerin ilk bilinen alfabesidir.
• 38 Harften oluşur.
• Sağdan sola doğru yazılır.
• Göktürk Kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır.

Uygur Alfabesi

• Türklerin bilinen ikinci alfabesidir.
• Soğd alfabesinin ileri bir biçimidir.
• Sağdan sola doğru yazılır.
• Uygur Alfabesi 18 harften oluşmaktadır.

Eski Türkler’de edebiyat iki bölümden oluşur

• Yazılı Edebiyat
• Sözlü Edebiyat

Yazılı Edebiyat

Göktürk Kitabeleri:

• Türk milletinin milli kaynağıdır.
• Bilge Kağan (735), Kültigin (732), Tonyukuk (727)
• İlk Türkçe metindir.
• Vatan sevgisini ön plana çıkarır.
• Devlet ile milletin birbirine olan görevini belirtir.
• Syasi hayat hakkında bilgi verir.
• Türk kültürü hakkında bilgi verir.
• Sosyal devlet anlayışı hakkında bilgi verir.

Karabalgasun Yazıtları:

• Uygurlulara aittir.
• Mani dininin özelliklerini anlatan didaktik bir eserdir.
• Çince , Soğdca ve Türkçe yazılar bulunmaktadır.

Yenisey Yazıtları:

1) Kırgızlara aittir.

2) 5. yy’da yazıldığı sanılmaktadır. Ne zaman yazıldığı hakkında kesin bilgi yoktur.

Sözlü Edebiyat

Koşuk: Şölenlerde, eğlencelerde saz eşliğinde söylenen şiirlerdir. Halk edebiyatında koşmaya benzer.

Sav: Atasözlerinin diğer adıdır.

Sagu: yuğ adı verilen ölüm törenlerinde önemli kişiler için söylnen şiirlerdir. Halk edebiyatındaki ağıt, divan edebiyatında ise mersiyenin karşılığıdır.

Destan: Toplumların, yaşayışı, adetleri, örf töreleri, yaşam biçimleri anlatan edebi ürünlerdir.

Türk Destanları:

• Oğuz Kağan Destanı—Asya Hunları
• Bozkurt Destanı—Göktürkler
• Ergenekon Destanı—–Göktürkler
• Türeyiş Destanı—–Uygurlar
• Göç Destanı—–Uygurlar
• Alp Er Tunga Destanı—-İskitler (Sakalar)
• Şu Destanı—-İskitler (Sakalar)
• Manas Destanı—-Kırgızlar
• Dede Korkut Hikayeleri —Oğuzlar (Kıpçaklar)