10. Sınıf Meb Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 108-117 Cevapları

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 108 Cevapları – MEB Yayınları

3. Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları

Soru 1 - Hindistan karasının son 80 milyon yılda kuzeye doğru hareketi sonucunda gerçekleşen değişimler nelerdir?

Cevap: Hindistan karası kuzeye doğru ilerleyerek Asya kıtasına çarpmıştır. Bu çarpışma sonucunda iki levha birbirini itmiş ve kıvrılarak Himalaya Dağları oluşmaya başlamıştır. Ayrıca bölgedeki yükselme hareketi devam ettiğinden Himalayalar günümüzde de yükselmesini sürdürmektedir.

Soru 2 - Bu değişimin gerçekleşmesine sebep olan etkenler neler olabilir?

Cevap: Bu değişimin temel nedeni levha tektoniğidir. Mantoda gerçekleşen konveksiyonel akıntılar, Hindistan levhasını kuzeye doğru itmiş ve levha hareketini sürekli kılmıştır. Böylece uzun jeolojik süreçte kıtalar yer değiştirmiştir.

Soru 3 - Himalaya Dağları’nın oluşumunda Hindistan karasının gerçekleştirdiği hareketin nasıl bir etkisi olabilir?

Cevap: Hindistan levhası Avrasya levhasıyla çarpışınca iki kıtasal levha birbirini sıkıştırmış, bu da kıvrılma ve yükselme hareketlerine neden olmuştur. Böylece dünyanın en yüksek sıradağ sistemi olan Himalayalar ortaya çıkmıştır.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 109 Cevapları – MEB Yayınları

Soru 4: “Haritadaki numaralanmış alanlarda bulunan yer şekli ve bu şeklin oluşumunda etkili olan levha hareketini aşağıdaki tabloya işaretleyiniz.”

Açıklama:

• Ayrılma hareketi → yeni kabuk oluşumu → sırt ve rift vadileri
• Yaklaşma hareketi → kıvrım dağları, hendek ve volkanik ada yayı

Soru 5: “Levha hareketlerine bağlı olarak kara üzerinde ve okyanus tabanlarında oluşan yer şekillerini şemaya yazınız.”

Özet:

• Karalarda: yükselme ve çökme → dağlar ve rift vadileri
• Okyanuslarda: yeni kabuk oluşumu → sırtlar ve yitim bölgeleri → hendek + volkanik adalar

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 110 Cevapları – MEB Yayınları

Soru 6: Haritada verilen dağları oluşum zamanlarına göre genç oluşumlu olanları (G), daha eski dönemlerde oluşmuş olanları (E) harfiyle ilgili alana yazınız.

➡️ G (Genç oluşumlu dağlar): Kayalıklar, Himalayalar, Andlar, Alpler
➡️ E (Eski oluşumlu dağlar): Altaylar, Büyük Dividing, İskandinav, Appalaş, Ural

Soru 7: Genç oluşumlu dağların konumlarından hareketle dilsiz harita üzerine çarpışan levhaların sınırlarını çiziniz.

Cevap: Çarpışma (yaklaşma) sınırları Himalayalar, Alpler, Andlar, Kayalıklar boyunca gösterilmelidir.

Özet olarak çizilecek hatlar:

• Himalaya: Hint Levhası ↔ Avrasya Levhası
• Alpler: Afrika Levhası ↔ Avrasya Levhası
• Andlar / Kayalıklar: Nazca ↔ Güney Amerika, Pasifik ↔ Kuzey Amerika sınırları boyunca

Harita üzerinde dağ kuşaklarını takip eden yükselti hatları koyu şekilde çizilir.

Soru 8: Orojenez ile levha yaklaşımlarına bağlı dağ oluşumu arasında nasıl bir ilişki vardır?

Kısa ve net cevap: ➡️ Yaklaşan levhaların çarpışması sonucu tortul tabakalar sıkışır, kıvrılır ve yükselerek dağ oluşur.

Açıklamalı cevap: Levhalar birbirine doğru hareket ettiğinde arada biriken tortul tabakalar kıvrılır veya kırılır. Bu yoğun basınç dağ sıralarının oluşmasına neden olur. Bu süreç orojenez olarak adlandırılır.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 111 Cevapları – MEB Yayınları

Soru 8 Dilsiz harita üzerinde belirlediğiniz tektonik açıdan hareketli alanlar ile aktif volkanik alanlar, deprem alanları ve sıcak su kaynakları arasında nasıl bir ilişki vardır? Açıklayınız.

Cevap: Tektonik açıdan hareketli alanlar levha sınırlarının bulunduğu yerlerdir. Bu bölgelerde levhaların birbirine yaklaşması, uzaklaşması veya sürtünmesi sonucunda:

• Depremler sık gerçekleşir,
• Magma yüzeye ulaştığı için volkanlar oluşur,
• Fay hatlarından çıkan jeotermal sular nedeniyle sıcak su kaynakları yaygındır.

Yani tüm bu olaylar aynı tektonik süreçlerin sonucudur.

Soru 9 Anadolu Levhası’nda yaşanan tektonik süreçlerde etkili olan levhaları belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

✔ Afrika Levhası
✔ Arap Levhası
✔ Avrasya Levhası
(Somali ve Avustralya levhası etkili değildir.)

Soru 10 Anadolu Levhası’nda yaşanan tektonik süreçlerin etkisiyle Türkiye arazisinde oluşan fay sistemleri nelerdir?

Cevap: Türkiye’de üç büyük fay sistemi vardır:

1. Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF)
2. Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF)
3. Batı Anadolu Graben Sistemi

Bu faylar, Türkiye’nin depremselliğinin en önemli nedenleridir.

Soru 11 Türkiye’deki dağ kuşaklarının uzanışı ile çevresindeki levhaların hareket yönleri arasında nasıl bir ilişki vardır? Açıklayınız.

Cevap: Türkiye’de dağlar doğu–batı doğrultusunda uzanır.
Çünkü:

• Arap ve Afrika Levhaları kuzeye doğru hareket ederek Anadolu’yu sıkıştırır.
• Anadolu Levhası ise batıya doğru itilir.
• Bu sıkışma sonucu kuzeye ve güneye doğru kıvrılma gerçekleşir.

Bu nedenle Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları doğu-batı yönlü oluşmuştur.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 112 Cevapları – MEB Yayınları

Soru 12) Tektonizmaya bağlı gerçekleşen başlıca olayları jeolojik zaman çizelgesindeki bölümlere yazınız.

Soru 13 Türkiye arazisinin oluşum sürecini jeolojik dönemleri dikkate alarak açıklayınız.

Cevap: Türkiye coğrafyası, jeolojik süreçlerde sürekli tektonik hareketlere maruz kalmıştır. Paleozoik’te Türkiye’nin temelini oluşturan masif alanlar meydana gelmiştir. Mezozoik’te Tetis Denizi’nin varlığı ile bu denizde biriken tortullar zaman içinde dağların ham maddesini oluşturmuştur. Senozoik dönemden itibaren Alp–Himalaya dağ oluşumu sonucunda Anadolu yükselmiş, kıvrım dağları ortaya çıkmış, levha hareketlerine bağlı olarak faylanma ve volkanizma artmıştır. Kuaterner’de ise deprem, akarsu, buzul ve rüzgâr süreçleri ile Türkiye’nin bugünkü yer şekilleri gelişmiştir.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 113 Cevapları – MEB Yayınları

14) Kırgıbayır ile peribacasının oluşumunda hangi iç ve dış etkenlerin etkili olduğu söylenebilir?

Cevap: Kırgıbayır ve peribacalarının oluşumunda volkanik faaliyetler sonucu oluşan tüfler (iç kuvvet) ile sel suları, yağmur ve rüzgâr gibi dış kuvvetlerin aşındırıcı etkisi (dış kuvvet) birlikte rol oynamıştır.

15) Verilen görsellere göre kırgıbayır ile peribacası arasında oluşum özellikleri açısından ne tür bir fark vardır?

Cevap: Kırgıbayırlar, tamamen kolay aşınan kayaçların sel suları tarafından oyulmasıyla oluşur.
Peribacalarında ise üstte sert kaya tabakası, altta yumuşak tüf tabakası bulunur ve farklı dirençteki kayaçların aşınması sonucu sütun görünümü ortaya çıkar.
➡️ Yani peribacasında koruyucu bir sert tabaka, kırgıbayırda ise tamamen aşınan yumuşak malzeme vardır.

16) Kırgıbayır ile peribacasının oluşum sürecinde kayaç özellikleri nasıl bir etkiye sahiptir? Kayaçların aşınmaya karşı direnci bakımından açıklayınız.

Cevap: Kayaçların aşınmaya karşı direnci, oluşan şekilleri doğrudan belirler.

• Kırgıbayırda: Tüf, kil, marn gibi zayıf ve yumuşak kayaçlar kolayca aşınır.
• Peribacasında: Üstteki sert kaya alttaki yumuşak tüfü koruyarak sütun şeklindeki yapının ortaya çıkmasını sağlar.

➡️ Sert kaya = korunma,
➡️ Yumuşak kaya = aşınma

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 114 Cevapları – MEB Yayınları

Soru 17: Aşağıdaki alanlarda arazinin şekillenmesinde etkili olan başlıca dış etkenlerin neler olduğunu belirleyip alanların karşısında verilen ilgili dış etkenleri işaretleyiniz.

Soru 18: İşaretlediğiniz dış etkenlerin ilgili alanın şekillenmesinde başlıca dış etkenler olmasının nedenlerini boş bırakılan alanlara kısaca yazınız.

Amazon Havzası – Su
➡ Bölgede ekvatoral iklim, şiddetli yağışlar ve geniş akarsu ağı güçlü aşındırma ve biriktirme yapar.

Grönland Adası – Buzul
➡ Yıl boyunca donmuş iklim nedeniyle buzulların aşındırma ve taşıma süreçleri hakimdir.

Sahra Çölü – Rüzgâr
➡ Kuraklık, bitki örtüsü yokluğu ve şiddetli rüzgârlar kumulları şekillendirir.

İskandinav Yarımadası – Buzul
➡ Geçmişte ve günümüzde etkili olan buzul aşındırması, fiyortların ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Uzak Doğu Asya – Su & Canlı
➡ Muson yağışları ile şiddetli akarsu aşındırması; yoğun nüfus ve tarım arazinin şeklini değiştirir.

Batı Avrupa – Canlı
➡ Sanayi, şehirleşme ve tarım gibi insan faaliyetleri araziyi büyük ölçüde dönüştürür.

Sibirya Bölgesi – Buzul
➡ Donma–çözülme, permafrost ve buzul süreçleri şekillenmede etkilidir.

Güneydoğu Asya – Canlı
➡ Yoğun nüfus, pirinç tarımı, ormansızlaşma ve arazi kullanım değişiklikleri belirleyicidir.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 115 Cevapları – MEB Yayınları

Soru 19) Aşağıdaki kıyı tiplerini harita üzerinde harfler ile gösterilen kıyı tipleri ile eşleştiriniz.

Soru 20) Aşağıdaki kıyı tiplerinin haritadaki görüldüğü yerlerin coğrafi özellikleri dikkate alındığında, alanın hangi doğal özellikleri bu kıyı tiplerinin oluşumunda belirleyici bir faktör olmuştur? Yazınız.

Fiyortlu kıyı (A - İskandinav Yarımadası)
➡ Buzulların aşındırdığı derin vadelerin deniz tarafından işgal edilmesi

Haliçli kıyı (B - Manş kıyıları)
➡ Gelgit genliğinin fazla olduğu bölgelerde akarsu ağızlarının su altında kalması

Enine kıyılar (C - Batı Anadolu kıyıları)
➡ Dağların denize dik uzanması, vadilerin denizle dolması

Boyuna kıyılar (D - Kuzeybatı Anadolu kıyıları)
➡ Dağların kıyıya paralel uzanması nedeniyle kıyı boyunca uzanan yüksek engebeli yapı

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 116 Cevapları – MEB Yayınları

21) Aşınım ve birikim süreçlerinin etkisiyle oluşan, aşağıda verilen yer şekillerini görseldeki numaralanmış alanlarla eşleştiriniz.

22) Eşleştirdiğiniz yer şekillerinin aşınım ve birikim süreçlerinde etkili olan unsurlardan hangisinin etkisiyle oluştuğunu kavram şemasına yazarak eşleştiriniz.

Su Aşındırması ve Biriktirmesi

Akarsular → Kanyon vadi (1), geniş tabanlı vadi (13), çentik vadi (8), şelale (10), menderes (14), delta (12), plato (2)

Dalga – Akıntı – Gelgit → Kumsal (4), kıyı oku (7), tombolo (6), lagün (5), falez (11)

Buzul Aşındırması

Buzullaşma → Sirk (9)

Rüzgâr Aşındırması ve Biriktirmesi

Rüzgâr → Kumul (15)

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 117 Cevapları – MEB Yayınları

23-25. soruları aşağıda verilen öğrenci önermelerinden yararlanarak cevaplayınız.

Soru 23 Öğrencilerin önermeleri ile ekonomi, sosyal hayat, kültürel doku ve yerleşme ilişkisini oklarla eşleştiriniz.

• Göktürk → Ekonomi
• Mina → Sosyal Hayat
• Ceren → Yerleşme
• Ahmet → Kültürel Doku

Soru 24 Öğrencilerin önermelerinden hareketle, yeryüzü şekillerinin ekonomiye, sosyal hayata, kültürel dokuya ve yerleşmeye olan etkilerine yönelik aşağıdaki alana Türkiye’den örnekler yazınız.

Ekonomi:
➤ Çukurova Ovası’nda pamuk, narenciye ve mısır üretiminin gelişmesi,
➤ Ege Bölgesi'nde zeytin ve üzüm bağlarının yaygın olması.

Sosyal Hayat:
➤ Karadeniz’de dağlık yapı nedeniyle yaylacılık kültürü ve yayla şenlikleri gelişmiştir.

Kültürel Doku:
➤ Kapadokya’daki peribacaları ve yer altı şehirleri, turizm ve kültürel yaşamda belirleyici olmuştur.

Yerleşme:
➤ Konya Ovası ve Bursa Ovası gibi verimli tarım alanlarında nüfusun yoğunlaşması,
➤ Akarsu vadilerinde yerleşmelerin sık görülmesi.

Soru 25 Türkiye’de yeryüzü şekillerinin beşerî faaliyetlere olan etkilerinin olumlu ve olumsuz yönleri hakkındaki görüşlerinizi aşağıdaki alana yazınız.

Olumlu Etkiler

• Ovalar, tarım, ulaşım ve yerleşme açısından avantaj sağlar.
• Kıyı bölgelerinde turizm, limancılık ve ticaret gelişmiştir.
• Akarsu vadileri su kaynakları ve tarım için uygundur.

Olumsuz Etkiler

• Dağlık ve engebeli alanlar, ulaşımı zorlaştırır.
• Bazı bölgelerde yerleşmeye elverişsiz dik yamaçlar bulunur.
• Heyelan ve deprem riski bazı bölgelerde beşeri yaşamı tehdit eder.