10. Sınıf Meb Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 23-27 Cevapları

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı (MEB Yayınları 2025-2026)

Sayfa 23 Cevapları

Birlikte Öğrenelim – Düşün/Eşleş/Paylaş

Soru: Koşuğun ahenk unsurları nelerdir?
Cevap: Koşuğun ahenk unsurları; uyak, redif, aliterasyon, asonans, ölçü ve ezgidir.

Soru: Koşuğun söylenme amacı ne olabilir?
Cevap: Koşuğun söylenme amacı; doğa olaylarını, göçebe yaşamı, toplumsal hayatı anlatmak ve duyguları ezgili bir şekilde dile getirmektir.

Soru: Koşuğun iletileri nelerdir?
Cevap: Koşuğun iletileri; insanın doğa ile iç içe olduğu, göçebe yaşamın zorluk ve güzellikleri, hayvancılığın toplum hayatındaki önemidir.

Sıra Sizde

Okuduğunuz koşuktan ve aşağıdaki metinden faydalanarak soruları cevaplayınız.

Metin: Reşide Hatice Hanım Vakfı

1. Soru: Reşide Hatice Hanım’ın karakteriyle ilgili çıkarmalarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.
Cevap: Reşide Hatice Hanım, merhametli, yardımsever, duyarlı ve hayvan sevgisi yüksek bir insandır. Hayvanların yaşamını kolaylaştırmak için kendi imkânlarını vakfetmiştir.

2. Soru:
a) Toplumda hangi sorunlara çözüm üretmek veya hangi alanlarda farkındalık yaratmak amacıyla bir vakıf kurmayı düşünürdünüz?
Cevap: Günümüzde bir vakıf kuracak olsaydım, eğitimde fırsat eşitsizliğini azaltmak, sokak hayvanlarının yaşam koşullarını iyileştirmek ve çevre kirliliğiyle mücadele için çalışırdım.

b) Kuracağınız vakıf bünyesinde ne tür projeler üretmek isterdiniz?

• Maddi imkânı olmayan öğrencilere burs desteği,
• Sokak hayvanları için barınaklar ve ücretsiz veteriner hizmeti,
• Çevre için geri dönüşüm ve ağaçlandırma kampanyaları düzenlemek isterdim.

Sayfa 24 Karşılaştıralım Cevapları

1. Soru - Sayfa 17-18’de okuduğunuz koşukla aşağıdaki şiiri, tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırarak bu şiirlerin benzer ve farklı yönlerini tespit ediniz. Bu tespitleri yaparken nasıl bir yol izlediğinizi gerekçeleriyle açıklayınız.

Gerekçe: Karşılaştırma yaparken şiirlerin konusu, dönemi, dili ve amacı dikkate alınmıştır. Böylece benzerlikler ve farklılıklar belirlenmiştir.

2. Soru - Şimdiye kadar edindiğiniz bilgilerden ve yukarıdaki tabloda yaptığınız tespitlerden hareketle sözlü gelenekle ilgili genellemeleri yazınız. Yazdığınız genellemeleri arkadaşlarınızla paylaşınız.

• Sözlü gelenekte şiirler daha çok doğa, toplumsal yaşam ve göçebe kültür üzerine kurulmuştur.
• Halkın kolayca anlayıp söyleyebileceği sade bir dil kullanılmıştır.
• Şiirler genellikle dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle söylenmiştir.
• Ezgi ve ritim önemli olduğundan, şiirler sözlü kültürün canlı bir parçası olarak toplumda yayılmıştır.
• Zamanla yazıya geçirilse de sözlü gelenek şiirlerinin özü, halkın yaşamını ve değerlerini yansıtma özelliğini korumuştur.

3. Soru - Koşuğun ve Lisan adlı şiirin içeriğini nasıl bir görselle yansıtmak isterdiniz? Gerekçelendirerek açıklayınız.

• Koşuk için: Dağlar, göller, hayvan sürüleri, çiçekler ve tabiat döngüsünü gösteren bir görsel tercih ederdim. Çünkü koşuk doğa ve göçebe yaşamı anlatmaktadır.

• Lisan için: Türk bayrağı, kitap, kalem, eski yazıtlar ve dilin gelişimini simgeleyen görseller kullanırdım. Çünkü Lisan şiiri, Türkçeye sahip çıkmayı ve dili geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Gerekçe: Görseller, şiirlerin işlediği temaları yansıttığı için okuyucunun şiirin mesajını daha kolay anlamasına yardımcı olur.

Sayfa 25 Sıra Sizde Cevapları

Soru: Aşağıda verilen şiirleri içerik, şekil, ahenk, dil ve üslup özellikleri bakımından inceleyerek Türk şiirinin değişim ve dönüşümüyle ilgili çıkarımlarda bulununuz. Yaptığınız çıkarımları değerlendirme bölümüne yazınız.

Anonim Koşuk – Günümüz Türkçesiyle

• İçerik: Doğa ve avcılık üzerine kuruludur.
• Şekil: Dörtlüklerle yazılmıştır.
• Ahenk: Uyak ve rediflerle sağlanmıştır.
• Dil: Sade, anlaşılır; eski Türkçe kelimeler vardır.
• Üslup: Doğrudan, samimi, halkın diliyle söylenmiştir.

Dadaloğlu

• İçerik: Doğa, yiğitlik ve kahramanlık işlenmiştir.
• Şekil: Dörtlüklerle yazılmış, halk şiiri geleneğini taşır.
• Ahenk: Hece ölçüsü, uyak ve rediflerle sağlanmıştır.
• Dil: Halkın konuşma diliyle sade bir Türkçe kullanılmıştır.
• Üslup: Coşkulu, yiğitçe ve heyecan verici bir söyleyiş vardır.

Aşık Veysel – Dostlar Beni Hatırlasın

• İçerik: Doğa, insan ve toplumsal duyarlılıklar bir aradadır.
• Şekil: Dörtlük nazım birimi vardır.
• Ahenk: Hece ölçüsü, uyak ve tekrarlarla oluşturulmuştur.
• Dil: Sade ve anlaşılır halk dili.
• Üslup: İçten, duygulu ve öğüt verici bir üslup kullanılmıştır.

Şeyh Galib

• İçerik: Divan edebiyatına özgü soyut ve sanatlı temalar.
• Şekil: Beyitlerle yazılmıştır.
• Ahenk: Aruz ölçüsü, redif ve kafiye ile sağlanmıştır.
• Dil: Ağır, sanatlı, Arapça ve Farsça tamlamalarla yüklüdür.
• Üslup: Sanat gösterme amacıyla süslü bir üslup benimsenmiştir.

Cahit Sıtkı Tarancı – Bahar Geliyor

• İçerik: Baharın gelişi, doğanın canlanışı, umut duygusu.
• Şekil: Serbest ölçüyle yazılmıştır.
• Ahenk: Ses tekrarları, doğal ritim ve ahenkle sağlanmıştır.
• Dil: Günümüz Türkçesiyle sade ve yalın bir anlatım vardır.
• Üslup: Duygusal, modern ve bireysel bir üslup kullanılmıştır.

Türk şiirindeki değişim ve dönüşümle ilgili değerlendirmem:

Türk şiiri, İslamiyet öncesi dönemden günümüze kadar sürekli bir gelişim ve değişim yaşamıştır. İlk dönemlerde doğa ve günlük yaşam temaları halkın sade diliyle işlenirken, Divan edebiyatında sanatlı ve ağır bir söyleyiş tercih edilmiştir. Halk edebiyatı geleneği ise sadeliğini korumuş ve âşık şiiriyle devam etmiştir. Cumhuriyet dönemine gelindiğinde şiir yeniden sadeleşmiş, bireysel duygular, doğa betimlemeleri ve toplumsal duyarlılıklar öne çıkmıştır. Böylece Türk şiiri her dönemde hem geleneğini sürdürmüş hem de çağın ihtiyaçlarına göre yenilenmiştir.

Sayfa 26 Çözümleyebilme Cevapları

1. İstasyon: İçerik

Soru: Koşukta insan ve doğa sevgisi nasıl ele alınmıştır?
Cevap: İnsan ve doğa iç içe anlatılmış, göçebe yaşamın tabiatla uyumu şiirin merkezine yerleştirilmiştir.

Soru: Koşuğun konusu duygu dünyanızda nasıl bir etki bıraktı?
Cevap: Doğa betimlemeleri ve yaşam döngüsü, insanda huzur ve dinginlik duygusu uyandırmıştır.

Soru: Koşuğun içeriğini yansıttığını düşündüğünüz kelimeler nelerdir? Gerekçelendirerek açıklayınız.
Cevap: Rüzgâr, bulut, yağmur, dağ, göl, yılkı gibi kelimeler şiirin doğa temelli içeriğini en iyi şekilde yansıtmaktadır.

2. İstasyon: Şekil

Soru: Koşuğun şekil özellikleri nelerdir?
Cevap: Dörtlük nazım birimiyle yazılmış, hece ölçüsü kullanılmıştır.

Soru: Koşuğun sözlü edebiyat geleneğine ait olduğunu hangi gerekçelere dayandırabilirsiniz?
Cevap: Ezgiyle söylenmesi, halk arasında dilden dile aktarılması ve doğayı temel alması sözlü gelenek ürünlerinin özellikleridir.

Soru: Koşukta kullanılan şekil unsurlarının şiire katkıları neler olabilir?
Cevap: Dörtlük düzeni şiire ahenk ve kolay hatırlanabilirlik kazandırmıştır. Hece ölçüsü ise ritim sağlamıştır.

3. İstasyon: Dil ve Üslup

Soru: Söyleyicinin dil ve üslup seçiminde hangi unsurlar etkili olmuş olabilir?
Cevap: Göçebe toplumun sade yaşamı ve doğayla bütünleşik hayatı, dilin yalın ve anlaşılır olmasını sağlamıştır.

Soru: Bu koşuğu siz söyleseydiniz dil ve üslupta ne gibi değişiklikler yapardınız?
Cevap: Günümüz Türkçesiyle biraz daha sadeleştirir, ama ezgisel söyleyişi korumaya özen gösterirdim.

Soru: Koşukta kullanılan dil ve üslubun söyleyiciyle okuyucu arasında kurduğu bağ hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Cevap: Doğrudan, içten ve samimi bir üslup kullanıldığı için okuyucu kendini şiirin bir parçası gibi hisseder.

4. İstasyon: Ahenk

Soru: Okuduğunuz koşuğun akılda kalıcılığı hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Cevap: Ölçü ve uyak sayesinde koşuk kolayca ezberlenebilir ve kuşaktan kuşağa aktarılabilir.

Soru: Koşuktaki hangi ahenk unsurlarının koşuğun ritmine daha fazla katkı sağladığını düşünüyorsunuz?
Cevap: Özellikle uyak ve redifler ritmi kuvvetlendirerek şiirin akıcılığını artırmıştır.

Soru: Ahenk unsurlarını kullanarak şiirin bir bölümünü yeniden yazınız.
Cevap:
“Bulut gürledi, gök çaktı,
Dağlar üstünden sel aktı,
Sürü gürledi, yılkı kalktı,
Doğanın sesi yankılandı.”

Grup Çalışması Soruları

1. Koşuğun yapı özellikleriyle söylendiği dönem arasında nasıl bir ilişki vardır?
Cevap: Koşuk, göçebe yaşamı ve doğayı yansıttığı için dörtlükler ve sade dil kullanılmıştır. Bu da dönemin sözlü kültürüne uygun bir yapıdır.

2. Şiirden koşuğun söylendiği dönemin toplum özellikleriyle ilgili ne gibi çıkarımlara ulaşabilirsiniz?
Cevap: Türkler doğayla iç içe yaşamış, hayvancılıkla uğraşmış, tabiat olaylarını dikkatle gözlemlemiştir.

3. Yapı unsurlarının, dil ve anlatım özelliklerinin dönemi ve toplumla ilişkisine yönelik görüşleriniz nelerdir?
Cevap: Dilin sadeliği, halkın günlük yaşamına yakınlığı ve doğa odaklı içerik, koşuğun toplumsal gerçeklerle sıkı bir bağ içinde olduğunu gösterir.

Soru: Okuduğunuz koşuğu, aşağıda verilen koşma ile içerik ve yapı özellikleri açısından karşılaştırarak balık kılçığı diyagramında gösteriniz.

Koşuk Özellikleri

• Kafiye ve Redif: Doğa tasvirlerinde ses tekrarları ve redifler vardır.
• Ölçü: Hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Nazım Birimi: Dörtlük.
• İçerik: Baharın gelişi, tabiat olayları ve göçebe yaşam işlenmiştir.

Koşma Özellikleri (Köroğlu – “Mert Dayanır”)

• Kafiye ve Redif: “Kaçar–gümrülenir–açar” gibi tam ve yarım uyaklar, “gümrülenir” sözcüğü redif olarak sıkça tekrarlanır.
• Ölçü: 11’li hece ölçüsü.
• Nazım Birimi: Dörtlük.
• İçerik: Yiğitlik, kahramanlık, savaş, mertlik ve mücadele temaları.

Karşılaştırma

• Koşuk ve koşma her ikisi de dörtlük nazım birimine sahiptir.
• İkisinde de hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Koşuk daha çok doğa ve göçebe yaşamı, koşma ise yiğitlik ve kahramanlık konularını işler.
• Ahenk her iki türde de uyak, redif ve ses tekrarlarıyla sağlanmıştır.

Balık Kılçığı Diyagramı (Özet)

• Kafiye ve Redif: Koşukta doğa tasvirleri, koşmada yiğitlik temaları rediflerle pekiştirilmiştir.
• Ölçü: Her ikisi de hece ölçüsüyle söylenmiştir.
• Nazım Birimi: Dörtlük.
• İçerik: Koşuk → doğa, mevsimler, hayvancılık. / Koşma → kahramanlık, savaş, yiğitlik.