10. Sınıf Tarih Ders Kitabı MEB Yayınları Sayfa 40 Cevapları
Soru: Kaynak F ve Kaynak G’yi Türklerde devlet anlayışının gelişimi ve değişimi bağlamında değerlendiriniz.
Cevap: Selçuklular, eski Türk devlet geleneğini sürdürürken İslamiyet’in getirdiği yeni kurum ve sembolleri de benimsediler. Böylece Türklerde devlet anlayışı hem geleneksel hem de dinî temellere dayalı bir yapıya dönüştü.
10. Sınıf Tarih Ders Kitabı MEB Yayınları Sayfa 41 Cevapları
Soru 1: İslamiyet’in kabulünden önceki dönemde kullanılan hükümdarlık alametleri hangileridir?
Cevap: 1 (Para), 5 (Taht–Taç), 6 (Ok–Yay), 7 (Tuğ), 8 (Bayrak–Sancak), 10 (Otağ).
Soru 2: İslamiyet’in kabulünden sonra kullanılmaya başlanan hükümdarlık alametleri hangileridir?
Cevap: 2 (Nevbet), 3 (Saray), 4 (Çetr), 9 (Tirâz–Hilat), 11 (Tevki–Tuğra), 12 (Hutbe).
Soru 3: Kaynak Ğ ve Kaynak H’deki numaralandırılmış görevlileri Türk saraylarındaki yönetim kadrosu bağlamında karşılaştırarak bu kişilerin hangi saray görevlisi olabileceğini yazınız.
Kaynak Ğ (Büyük Selçuklu Sultanı III. Tuğrul ve maiyeti):
- 1 → Vezir (devlet işlerini yürüten en yetkili görevli)
- 2 → Gulam veya Subaşı (askerî hizmette komutanlar)
- 3 → Saray görevlileri / Hassa askerleri (sultanın güvenliğini sağlayanlar)
Kaynak H (Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah ve maiyeti):
- 1 → Kâtib (resmî yazışmaları yapan görevli)
- 2 → Vezir (divan başkanı, sultanın en yakın yardımcısı)
- 3 → Emirler veya Gulamlar (askerî ve idarî görevli devlet adamları)
10. Sınıf Tarih Ders Kitabı MEB Yayınları Sayfa 42 Cevapları
Soru 1: Türk-İslam devletlerinde uygulanan veraset sisteminde kesin kurallar olmaması merkezî otoritenin gücünü nasıl etkilemiştir? Gerekçeleriyle açıklayınız.
Cevap: Kesin kuralların olmaması, hanedan üyeleri arasında taht kavgalarına yol açmıştır. Bu durum devletin zayıflamasına, merkezî otoritenin sarsılmasına ve uzun vadede devletin parçalanmasına neden olmuştur. Ayrıca iç mücadeleler yüzünden devlet, dış tehditlere karşı savunmasız kalmıştır.
Soru 2 : Türkistan’dan Türkiye’ye uzanan süreçte Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerinin devlet yapıları ile ilgili metinlerden yararlanarak sayfa 43’teki tablonun ilgili alanlarını doldurunuz.
Cevap: Bu etkinliğin cevabı sayfa 43’teki tabloya işlenecektir. (Bkz. Sayfa 43 Cevapları).
10. Sınıf Tarih Ders Kitabı MEB Yayınları Sayfa 43 Cevapları
Soru 1: Atabeylik uygulamasının güçlü ve zayıf yönlerini aşağıdaki T cetvelinin ilgili alanlarına yazınız.
Güçlü Yönleri
- Meliklerin devlet yönetiminde tecrübe kazanmasını sağladı.
- Eyaletlerin düzenli yönetilmesine katkıda bulundu.
- Devletin taşradaki otoritesini güçlendirdi.
Zayıf Yönleri
- Bazı atabeyler zamanla bağımsızlık iddia etti.
- Merkezî otoriteyi zayıflattı.
- Devletin dağılma sürecini hızlandırdı.
Soru 2: Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerinin yönetim yapılarıyla ilgili benzerlik ve farklılıkları aşağıdaki tabloya yazınız.
Cevap:
Benzerlikler
- Hükümdar en yetkili kişiydi.
- Divan teşkilatı vardı.
- Taşra yönetiminde eyalet sistemi uygulandı.
- Atabeylik sistemi kullanıldı.
- Hukuk sistemi şer’î ve örfî kurallara dayanıyordu.
Farklılıklar
- Büyük Selçuklu Devleti: Daha geniş coğrafyada hâkimiyet kurdu, Abbasi halifesi üzerinde nüfuz sağladı, atabeyler zamanla bağımsızlık eğilimine girdi.
- Türkiye Selçuklu Devleti: Daha çok Anadolu’da hâkimiyet kurdu, Bizans ve Haçlılarla yoğun mücadele etti, atabeylerin yetkileri sınırlandırıldı.
10. Sınıf Tarih Ders Kitabı MEB Yayınları Sayfa 44-46 Cevapları
Soru 1: Öğrendiğiniz bilgilerden yararlanarak Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerindeki ordu teşkilatlarının özelliklerini aşağıdaki tabloya yazınız.
- Karahanlı Devleti: Onlu sistem uygulanıyordu, ordu çoğunlukla Türklerden oluşuyordu. Saray muhafız birlikleri (turgak, yatgak) vardı.
- Gazneli Devleti: Hassa ordusunu gulamlar oluşturuyordu. Orduda filler kullanılıyordu. Süvari birlikleri çoğunluktaydı.
- Büyük Selçuklu Devleti: Ordunun en büyük kısmı ikta askerleriydi. Gulam sistemi vardı. Türkmenler sınır boylarında akıncıydı.
- Türkiye Selçuklu Devleti: Orduya beylerbeyi ve subaşılar komuta ediyordu. Türkmen kuvvetleri beylerin emrindeydi. Donanma komutanı Reisü’l-Bahr idi.
Soru 2: Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerindeki ordu teşkilatlarında meydana gelen değişim ve sürekliliğin nedenlerini yazınız.
Cevap: Türk devletlerinde ordular, Mete Han’dan beri devam eden onlu sisteme dayandığı için süreklilik göstermiştir. Ancak İslamiyet’in kabulüyle birlikte gulam sistemi, ikta askerleri ve donanma gibi yeni unsurlar eklenmiştir. Değişimler, devletlerin bulunduğu coğrafyanın şartları, askeri ihtiyaçlar ve dış tehditlere karşı alınan önlemlerden kaynaklanmıştır.