12. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Cevapları (Sayfa 28–33)
Ünite: İlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri
Sayfa 28 – Hazırlık
1. “Sözlükler, dün ile bugün arasında kurulan kültürel bağın köprüsüdür.” ifadesinde sözlükler köprüye benzetilmiştir. Siz sözlükle hangi kelime arasında benzetme ilgisi kurarsınız?
Cevap: Sözlük, bana “rehber”i hatırlatıyor. Çünkü bilmediğim kelimelerin anlamını öğretir, yolumu aydınlatır. Bir rehber nasıl yol gösterirse, sözlük de kelimelerin dünyasında bize aynı görevi üstlenir.
2. Kemal Ateş’in sözünü yorumlayınız.
Cevap: Ateş, yazarların sadece bilinen kelimelerle yetinmemesi gerektiğini vurguluyor. Dilin zenginleşmesi için yeni kelimeler üretmek, sözlüğe katkı sağlamak şarttır. Sözlükleri zorlayan ve dilin sınırlarını genişleten yazarlar, dilin canlılığını korur ve edebiyatı daha güçlü kılar.
Sayfa 30 – Metni Anlama ve Çözümleme
1. Divanü Lugati’t-Türk ne zaman yazılmış ve kime sunulmuştur?
Cevap: 1072–1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılmış ve Abbasi Halifesi Muktedî Biemrillah’a sunulmuştur.
2. Divanü Lugati’t-Türk hangi unsurları yansıtmaktadır?
Cevap: Türklerin dilini, atasözlerini, şiirlerini, geleneklerini ve günlük yaşamını yansıtmaktadır. Bu eser, hem sosyal hem kültürel hem de tarihî bir belge niteliğindedir.
3. Kaşgarlı Mahmud’un sesini yüzyıllar ötesinden duyurması size ne düşündürüyor?
Cevap: Sanatçının kalıcılığını eserleri sağlar. Kaşgarlı Mahmud, eseri sayesinde asırlar sonrasına bile sesini duyurmuştur. Bu da bize kültürel mirasın ne kadar güçlü olduğunu gösterir.
4. Metinden bilgi ve yorum içeren cümle örnekleri veriniz.
Bilgi Cümlesi: “Türk dilinin ilk sözlüğü Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılmıştır.”
Yorum Cümlesi: “Divanü Lugati’t-Türk, Türkçenin zenginliğini ortaya koyan eşsiz bir kaynaktır.”
5. Divanü Lugati’t-Türk’teki her kelime TDK Türkçe Sözlük’te bulunur mu?
Cevap: Hayır. Çünkü dil canlıdır ve sürekli değişir. Kullanımdan düşen kelimeler vardır. Bu nedenle her kelimenin TDK sözlüğünde bulunması mümkün değildir.
6. “Çarık” kelimesinin farklı anlamlarını karşılaştırdığınızda ne söyleyebilirsiniz?
Cevap: Divanü Lugati’t-Türk kelimeleri yalnızca anlamıyla değil, kültürel bağlamıyla da açıklamıştır. Bu yaklaşım, günümüz sözlük anlayışının temellerini oluşturmuştur. Bugün sözlükler de kelimelerin farklı anlamlarını ve kullanım alanlarını verir.
Sayfa 31 – Dil Bilgisi
1. Dil-Millet Bağlantısı metninden alınan kelimeler ve eş anlamlılarıyla cümle kurunuz.
- Dil → Lisan → “Lisan, milletin kimliğini koruyan en değerli hazinedir.”
- Tarz → Üslup → “Yazarın üslubu, metne özgün bir ruh katmıştır.”
- Aynı zamanda → Ayrıca → “Bu eser hem öğretici hem de sanatlı, ayrıca akıcıdır.”
- Millet → Ulus → “Her ulus, kendi diline sahip çıktığı ölçüde ayakta kalır.”
2. Güneşin Son Saatleri’nden kelimelerle yeni cümle yazınız.
Cevap: “Burasını bırakmakla yaşlanmaktan kurtulmayı düşünüyorum… İnsanlığın ne acı halleri var! Ama o güçlü ve canlı kadın hâlâ gözümün önünde bostanlara giderken belirdi.”
3. Güneşin Son Saatleri’nden kısa paragraf kurunuz.
Cevap: “Yazdan kalan eşyalar hâlâ odalarda ve sepetlerdeydi. Hayretler geçecek yüzümden, gözlerimden. Bu ev, geçmişin bütün anılarını hâlâ saklıyordu.”
4. Türk Dilinin İlk Sözlüğü metninde kullanılan noktalama işaretlerinin işlevlerini yazınız.
- Virgül (,): Bilgileri ayırmak için.
- Tırnak İşareti (“ ”): Kitap adını göstermek için.
- Soru İşareti (?): Kesinliği olmayan bilgi için.
5. “Gök kubbede kalacaktır ses kadim” dizesindeki “kadim” kelimesi ile cümle yazınız.
Gerçek Anlam: “Kadim dostluklar hiçbir zaman unutulmaz.”
Mecaz Anlam: “Onun sesi, tarihin derinliklerinden gelen kadim bir yankı gibiydi.”
Sayfa 32–33 – Sözlü İletişim
Yazarın dilin yanlış kullanımına yönelik eleştirisi → Çözüm Önerileri
- Bilinçli dil kullanımı: Yabancı kelimeler yerine Türkçe karşılıklar tercih edilmeli.
- Eğitim: Okullarda dil bilinci güçlendirilmeli, öğrenciler doğru dil kullanmaya yönlendirilmeli.
- Medya: TV, radyo ve sosyal medya, Türkçeyi doğru ve güzel kullanarak örnek olmalı.
- Toplumsal farkındalık: Kampanyalar düzenlenerek Türkçenin korunması gerektiği anlatılmalı.