Toprak, insanın en ihtiyaç duyduğu cansız varlıklardan biridir. Canlılığın devam etmesi için toprak doğal dengeyi koruyan bir unsurdur. Beşeri faaliyetlerin gerçekleşmesi için insanlar toprağı işlemektedir.
Toprağın özellikleri nispetinde canlılık da farklılaşır. Biyoçeşitliliğin korunması, ekosistemlerin oluşması, yeryüzü şekillerinin oluşması toprağa bağlı olarak gerçekleşir. Toprak, doğal dengenin oluşmasını ve korunmasını sağlar.
Topraklarımızı korumak için şunları yapmalıyız:
- Tarım faaliyetlerini düzenli olarak yapmalıyız.
- Yanlış ilaçlama ve gübreleme yapmamalıyız.
- Bitki örtüsüne doğrudan ya da dolaylı olarak zarar vermemeliyiz.
- Ormanları yok etmemeliyiz.
- Ağaçlandırma çalışmaları yapmalıyız.
- Toprak bakımlarını düzenli olarak yapmalıyız.
- Çarpık kentleşme ve kaça yapılanmaya izin vermemeliyiz.
- Doğayı tahrip edecek beşeri faaliyetlerden kaçınmalıyız.
- Canlılığa doğrudan ya da dolaylı olarak zarar vermemeliyiz.
Soru: Toprak, insan ve diğer canlılar için nasıl bir öneme sahiptir? Düşüncelerinizi açıklayınız.
İnsan ve canlılar için doğada önemli olan doğal kaynaklar bulunmaktadır. Canlılık faaliyetlerinin devam edebilmesi çeşitli bileşenlerin bir arada bulunması gerekir. Toprak ve su kaynakları buna en güzel örnektir. Toprağın önemi insan ve diğer canlıların hayatında oldukça fazladır.
Toprak canlı bileşenlerinin bir arada bulunduğu ana kaynak olarak bilinmektedir. Canlılığın devam edebilmesi, bitki örtüsünün yayılması, hayvanların otlaması, korunması, barınması için toprağa ihtiyaç vardır. İnsanları hayatlarına devam edebilmeleri, geçim kaynaklarını sağlayabilmeleri için de toprağa ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu nedenlerle toprak insan ve diğer canlılar hayatında canlılık faaliyetlerinin ve dünya hayatının devam etmesi için önemli bir yere sahiptir.
Aşağıda özellikleri verilen toprakların hangi intrazonal toprak tipine ait olduğunu karşılarındaki noktalı yerlere yazınız.
Su oranının fazla olduğu bataklık toprağıdır. : Hidromorfik topraklar
Kurak dönemde toprakta geniş çatlaklar oluşurken yağışlı dönemde ise toprak suya doyduğu için şişer. : Vertisoller
Toprağın üst kısmında tuz, soda, karbonat ve çeşitli sülfatların yoğun olarak bulunduğu bir katman oluşur. Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde görülür. : Halomorfik topraklar
Yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan ve genellikle koyu renkte olan topraktır. : Rendzinalar
Aşağıda verilen özelliklerin hangi toprak türüne ait olduğunu karşılarındaki noktalı yerlere yazınız.
Sıcak ve nemli bölgelerin aşırı yıkanmış, humus bakımından fakir ve kırmızı topraklarıdır. : Laterit topraklar
Akarsuların taşıdığı malzemenin delta ovalarında veya çukur alanlarda birikmesi sonucu oluşur. : Alüvyal topraklar
Bu topraklar oldukça verimli olup orta kuşağın yarı nemli karasal iklim bölgelerinde oluşur. : Çernozyum
Volkanik olaylar sonucu çıkan kum boyutundaki malzemeler ile akarsuların oluşturduğu kum depoları üzerinde oluşur. : Regosoller
Buzul aşındırması sonucu biriken malzemelerden oluşur. : Morenler
Kalkerler üzerinde oluşan ve demir oksit oranı yüksek olan Akdeniz topraklarıdır. : Terra rossa
Kışın donan, yazın da çözünerek bataklık hâline gelen topraklardır. : Tundra toprakları
Humus bakımından zengin olup yaprak döken ağaçlar altında oluşur. : Kahverengi orman toprağı
Şiddetli buharlaşmaya bağlı olarak tuz ve kirecin yüzeyde biriktiği zonal topraktır. : Halomorfik topraklar
Step bitki örtüsü altında oluşan ve yıkanmanın az olduğu topraklardır. : Kahverengi kestane toprakları
Kumlu, çakıllı ve su geçirgenliği yüksek olup eğimli yamaçlarda oluşur. : Kolüvyal topraklar
Orta kuşağın soğuk nemli iklim bölgelerinde iğne yapraklı ormanların altında oluşur. : Podzol topraklar
Eğimli yamaçlarda sel sularının kumları taşıması ve geride iri taşların kalması sonucu oluşur. : Litosol
Rüzgâr aşındırması sonucu biriken malzemelerden oluşur. : Lösler
Soru: Türkiye’de topraklar; genellikle tarım, hayvancılık, ormancılık ve sanayide ham madde ihtiyacının karşılanması gibi faaliyetlerde kullanılmaktadır. Öğretmenleriniz ve sınıf arkadaşlarınızla birlikte yakın çevrenizde bulunan tarım alanlarına bir gezi düzenleyerek bu toprakların kullanım alanlarını gözlemleyiniz. Bu gözlemlerinizde tarım topraklarının amaç dışı kullanımına yönelik örnekler var mıdır? Bu tür kullanımın ülke ekonomisini nasıl etkileyebileceğini araştırınız. Yaptığınız gözlem ve araştırma sonuçlarına göre bir rapor hazırlayınız. Bölüm sonunda yer alan kontrol listesini doldurarak yaptığınız çalışmayı değerlendiriniz.
Türkiye topraklarının erozyona uğrama nedenlerini, ortaya çıkan sonuçları ve erozyonun önlenebilmesi için neler yapılması gerektiğini araştırarak bulduğunuz sonuçları sınıfta paylaşınız.
Erozyonun nedenleri:
- Arazinin çok engebeli ve eğimli olması.
- Araziyi yanlış kullanma
- Toprağı eğimli aynı yönde sürme
- Ormanlarda tarla açma
- Doğal bitki örtüsünün yok edilmesi
- Yangınlar
- Aşırı otlatılma
- Tarla açma
- İklimin etkisi – sağanak yağışlar
- Ana kayanın etkisidirençsiz tabakalar.
Erozyonun sonuçları:
- Doğal dengenin bozulmasına
- Arazinin verim değerinin düşmesine
- Barajların dolmasına
- Tarım alanlarının kum ve çakıllarla kaplanmasına
Erozyonu önlemenin yolları:
- Ülkemizdeki araziler yetenek sınıflarına göre kullanılmalıdır.
- Çiftçiler eğitilmelidir.
- Erken otlatılma önlenmelidir.
- Ağaçlandırma yapılmalıdır.
- Keçilerin otlatılması önlenmelidir.
- Dağınık alanlarda değişik yerleşmeyle birlikte ortaya çıkan tarla olayları engellenip, toplu köyler kurulmalıdır.
- TEMA vakfının çalışmaları desteklenmelidir.
- Doğayı ve doğal kaynakların koruma konusu devlet politikası olmalıdır.