10. Sınıf Felsefe Ders Kitabı Cevapları – Sayfa 90
Uygulama 4.1 – Bilginin Niteliklerini Öğreniyorum
Tablo: Aşağıdaki ifadelerden bilgi olanların başına (✓) işareti koyunuz. Gerekçesini yazınız.
| ✔ / ✘ | İfadeler | Gerekçe |
|---|---|---|
| ✘ | Mavi, bence en güzel renktir. | Öznel bir yargıdır; doğrulanamaz. |
| ✔ | Bir bilgisayarın RAM kapasitesi, hızını belirler. | Teknik bir bilgidir; ölçülebilir ve karşılaştırılabilir. |
| ✘ | İnsanlar, bir gün mutlaka Mars’ta yaşayacak. | Geleceğe dair öngörüdür; şu an doğrulanamaz. |
| ✘ | Kış, bu yıl çok sert geçecek. | Tahmine dayalıdır; kesin kanıt yoktur. |
| ✘ | Dünyadaki en başarılı insan ben olabilirim. | Öznel ve belirsizdir; ölçülemez. |
| ✔ | Elektrik akımı, iletken bir telden geçtiğinde manyetik bir alan oluşturur. | Bilimsel bir yasadır; deneylerle kanıtlanabilir. |
| ✔ | Bitkiler, fotosentez sırasında karbondioksit ve su kullanarak oksijen ve glikoz üretir. | Biyolojik olgudur; kanıtlanabilir. |
| ✔ | Soğuk havalarda kalın giysiler giymek, üşümeyi önler. | Deneyim ve gözlemlerle doğrulanan bilgidir. |
| ✔ | Işık, bir prizmadan geçerken farklı renklere ayrılır. | Fiziksel gerçektir; deneyle gösterilebilir. |
| ✘ | Matematik herkesin sevdiği bir derstir. | Öznel bir genellemedir; herkes için geçerli değildir. |
| ✔ | Mısır Piramitleri, Antik Mısır’da firavunlar için mezar olarak inşa edilmiştir. | Tarihsel olarak kanıtlanmış bilgidir. |
| ✔ | Pi sayısı (π), bir çemberin çevresinin çapına oranıdır. | Matematiksel kesin bilgidir. |
| ✘ | Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” adlı eseri edebiyat dünyası için bir şaheser niteliğindedir. | Değer yargısı içerir; öznel. |
| ✘ | Bazı ağaçlar uçar. | Gerçek dışıdır; yanlış önermedir. |
| ✘ | Yarın yağmur yağacak gibi hissediyorum. | Duygu ve tahmindir; kesin doğruluğu yoktur. |
10. Sınıf Felsefe Ders Kitabı Cevapları – Sayfa 91
1) Bilgi olan ifadeleri belirlerken hangi ölçütleri kullandınız?
Kısa: Doğrulanabilirlik, nesnellik, kanıt/deney.
Ayrıntı: Bir ifadenin bilgi sayılması için gözlem ve deneyle test edilebilir, başkaları tarafından tekrarlanabilir, kişisel beğeniden bağımsız nesnel olması ve gerektiğinde gerekçelendirilebilir (kanıtlanabilir) olması ölçütlerini kullandım.
2) Bilgi olan ifadelerin ortak özellikleri nelerdir?
Kısa: Kanıtlanabilir, genellenebilir, tutarlı.
Ayrıntı: Bilgi ifadeleri olgulara dayanır; aynı koşullarda aynı sonuç verir, mantıksal tutarlılık taşır, çürütülebilirlik imkânı bulunur ve kişiden kişiye değişmeyen nesnel içerik sunar.
3) Bilgiyi bilgi olmayandan ayırt etmek neden önemlidir?
Kısa: Doğru karar, riskten korunma.
Ayrıntı: Günlük yaşamda ve kamusal alanda aldığımız kararlar bilgiye dayanır. Sanı/söylenti ile hareket etmek yanlış uygulamalara, ekonomik ve sağlık alanında zararlara yol açabilir; bu yüzden güvenilir bilgi ayrımı kritiktir.
4) Tabloda işaretlediğiniz bilgi olan ifadelerden hangileri önerme olarak kabul edilebilir? Gerekçesi?
Kısa: “Elektrik akımı manyetik alan oluşturur”, “Bitkiler fotosentez yapar”, “Işık prizmaya girince renklere ayrılır”, “π, çevrenin çapa oranıdır”, “Piramitler firavun mezarıdır.”
Ayrıntı: Bu cümleler doğru/yanlış değeri alır, empirik (deneysel), matematiksel veya tarihsel kanıtlarla doğrulanabilir/yanlışlanabilir oldukları için önermedir.
5) Bilgi olan iki ifadeyle argüman kurunuz. Akıl yürütme türünü belirtiniz.
1. Argüman (Nedensel/indüktif destekli):
Önermeler: (a) Bitkiler fotosentez yapar. (b) Fotosentezde CO₂ ve H₂O kullanılıp O₂ ve glikoz üretilir.
Sonuç: O hâlde oksijen üretiminin temel kaynaklarından biri bitkilerdir.
Akıl yürütme: Nedensel açıklama + deneysel verilerden tümevarım.
2. Argüman (Tümdengelim/deneysel doğrulama):
Önermeler: (a) Işık prizmaya girince dalga boylarına göre farklı açılarla kırılır. (b) Farklı açılar farklı renkler oluşturur.
Sonuç: Işık prizmaya girince renklere ayrılır.
Akıl yürütme: İlke–sonuç ilişkisiyle tümdengelim, laboratuvar deneyleriyle doğrulama.
6) Önerme, argüman ve akıl yürütmeler ile bilgi ifade eden cümlelerin ilişkisi nedir?
Kısa: Önerme bilgi birimini, argüman gerekçeli yapıyı, akıl yürütme ise bağlayıcı mantık sürecini sağlar.
Ayrıntı: Bilgi, doğru önermeler biçiminde ifade edilir. Bu önermeler arasında geçerli bağlantılar kurulduğunda argüman oluşur; argümanın geçerliliği akıl yürütme (tümdengelim/tümevarım) kurallarına uygunlukla değerlendirilir. Böylece bilgi gerekçelendirilmiş doğru inanç niteliğine kavuşur.