10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 74-75 Cevapları Meb Yayınları

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 74-75 Cevapları (MEB Yayınları)

Konu: Ayrışma Süreçleri

Soru 1: Yeryüzünde bulunan farklı türdeki kayaçların (magmatik, tortul, başkalaşım) ayrışma hızlarındaki farklılıkların nedenleri nelerdir?

Cevap: Kayaçların ayrışma hızındaki farklılıklar, onların mineral bileşimi, sertlik derecesi, kristal yapısı, çözünürlük özellikleri, gözeneklilik durumu ve çatlaklılık yapısı ile ilgilidir.

• Magmatik ve başkalaşım kayaçlar (granit, bazalt, gnays) genellikle daha sert ve kristalli olduklarından ayrışmaya karşı dirençlidir.
• Tortul kayaçlar (kireçtaşı, kiltaşı, kumtaşı, jips) daha yumuşak ve gözenekli oldukları için kolayca ayrışır.

Soru 2: İklim özellikleri kayaçların ayrışma hızında ne tür bir etkiye sahiptir?

Cevap: İklim, ayrışmanın türünü ve hızını belirleyen en önemli faktördür.

• Sıcak ve nemli bölgelerde: Kimyasal çözünme hızlıdır, toprak oluşumu yoğundur.
• Soğuk bölgelerde: Donma-çözülme nedeniyle fiziksel ayrışma etkilidir.
• Kurak bölgelerde: Sıcaklık farkları ve tuz çatlaması fiziksel ayrışmayı hızlandırır.

Soru 3: Aşağıda verilen iklim bölgelerinde, aynı özelliğe sahip kayaçlarda hangi ayrışma türünün daha ön planda olduğunu tablodaki ilgili alana işaretleyiniz.

Soru 4: Aşağıdaki dünya haritasında gösterilen numaralanmış alanlar ile bu alanların iklim özelliklerini yansıtan grafikleri inceleyiniz. Bu alanlarda bulunan kayaçlarda daha etkin olan ayrışma türü ile ayrışmanın hızı hakkındaki çıkarımlarınızı grup arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. Kaliforniya (Akdeniz İklimi): Kimyasal ayrışma baskın, hız orta.
2. Güney Avrupa / Anadolu İçleri (Yarı kurak – Karasal): Fiziksel ayrışma baskın, hız orta.
3. Orta Asya (Soğuk / Kurak): Fiziksel ayrışma (donma) baskın, hız yavaş.
4. Güneydoğu Asya (Muson / Ekvatoral): Kimyasal ayrışma çok baskın, hız çok hızlı.

Soru 5: Grup olarak yaptığınız çıkarımlardan yararlanarak iklim özellikleri ile kayaçların ayrışma türü ve ayrışma hızı arasındaki ilişkiyi ortaya koyan bir soru oluşturup diğer gruplarla paylaşınız.

Soru: “Kimyasal ayrışma hangi iklim bölgelerinde daha hızlıdır: Muson mu Sert Karasal mı, neden?”
Cevap: Muson ikliminde sıcaklık ve nem yüksek olduğu için kimyasal ayrışma çok hızlıdır. Sert karasal iklimde ise soğuk ve kurak koşullar nedeniyle fiziksel ayrışma öne çıkar, kimyasal çözünme çok yavaştır.

Değerlendirme Soruları

Soru 1: İklim özellikleri ayrışma sürecinde nasıl bir rol oynar?
Cevap: İklim, ayrışmanın türünü ve hızını belirleyen temel etkendir. Sıcak-nemli iklimlerde kimyasal çözünme hızlanır, soğuk-kurak iklimlerde fiziksel ayrışma baskındır.

Soru 2: Haritada belirlenmiş yerlerde hangi ayrışma türü daha etkili olur?

• 1 → Kimyasal ayrışma (orta hız)
• 2 → Fiziksel ayrışma (orta hız)
• 3 → Fiziksel ayrışma (yavaş)
• 4 → Kimyasal ayrışma (çok hızlı)

Soru 3: Ayrışma ürünü olan toprak, dünyada hangi iklim bölgelerinde daha kolay oluşabilmektedir?
Cevap: Toprak en kolay sıcak ve nemli iklimlerde (ekvatoral, muson, okyanusal, nemli subtropikal) oluşur. Soğuk ve kurak bölgelerde toprak oluşumu yavaştır.