10. Sınıf Tarih Ders Kitabı Sayfa 96-97-98-99-100-101 Cevapları Meb Yayınları

Ölçme ve Değerlendirme

1-7. sorularda boş bırakılan yerlere uygun sözcüğü / sözcükleri yazınız.

1. İlk dönemlerde Osmanlı Beyliği’nde seferler ve fetihler, Osmanlı Beyliği’ne bağlı Aşiret kuvvetleri ile yapılırdı.
2. Osmanlı Dönemi tarihçisi Âşıkpaşazade Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda etkili olan dört ayrı zümreden bahsetmiştir.
3. Ahilerin bir araya gelerek oluşturduğu cemiyete Fütüvvet adı verilirdi.
4. Osmanlılarda Gaza kavramı, bir fetih ideolojisi hâline gelen ve “din için yapılan savaşı” ifade eder.
5. Osmanlı’da teşkilatlı ilk askerî yapı fikrini ortaya atanlar, Çandarlı Kara Halil ile Alaattin Paşa ’dır.
6. Devlet hazinesine ait olan topraklara Mirî arazi denirdi.
7. Türkiye Selçuklu Devleti’nde uygulanan ikta sistemi, Osmanlı’da Tımar adıyla varlığını devam ettirmiştir.

8-9. soruların cevaplarını boş bırakılan yerlere yazınız.

8. Ertuğrul Gazi ve Osman Gazi’nin silah arkadaşları kimlerdir?
Cevap: Ertuğrul Gazi ve Osman Gazi’nin silah arkadaşları şunlardır: Akça Koca, Konur Alp, Abdurrahman Gazi, Samsa Çavuş, Turgut Alp, Saltuk Alp, Hasan Alp gibi isimler geçmektedir.

9. İbn-i Battûta, seyahatnamesinde Ahilerin hangi özelliklerinden bahsetmektedir?
Cevap: İbn-i Battûta, seyahatnamesinde Ahilerin dürüst, adil, cömert ve İslam’a bağlı insanlar olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca, Ahilerin ticarette dürüstlükleri ve yardım severlikleriyle tanındıklarını belirtmektedir.

10-18. sorularda verilen ifadeleri okuyarak doğru kavramlar ile eşleştiriniz.

10. Osmanlı’da ilk düzenli orduyu kuran hükümdar
Cevap: Orhan Bey

11. Osmanlı’da kurulan ilk düzenli ordu
Cevap: Yaya ve Müsellem

12. Devşirme sistemi ile yetiştirilen devlet adamı veya asker
Cevap: Kapıkulu

13. Yeniçeri Ocağına asker olarak alınacak çocukların toplanma yöntemi
Cevap: Devşirme

14. Yeniçeri askerlerinin üç ayda bir aldıkları maaş
Cevap: Ulufe

15. Devşirme askerlerinin ilk eğitimlerini aldıkları yer
Cevap: Acemi oğlanlar ocağı

16. Dervişlerden oluşan askeri birlik
Cevap: Abdalân-ı Rûm

17. Yıllık geliri üç bin akçeden yirmi bin akçeye kadar olan topraklar
Cevap: Tımar

18. Osmanlı mali teşkilâtında vergi tespiti amacıyla yapılan sayım
Cevap: Tahrir

19. Aşağıda birbiriyle bağlantılı Doğru / Yanlış şeklinde ifadeler içeren bir soru verilmiştir. İlk ifadeden itibaren doğruları takip ederek çıkışa ulaşınız.

DEVŞİRME SİSTEM
Osmanlı Devleti’nde asker toplama yöntemlerinden biridir. (D)
I. Mehmet (Çelebi) Dönemi’nde uygulanmaya başlanmıştır. (D)
Merkez ordusuna asker temini için uygulanmıştır. (D)
1. Çıkış

20- 23. soruları metne göre cevaplayınız.

Osmanlı Devleti’nde Ulufe Uygulaması

Osmanlı Devleti’nde ulufe tabirinin Osmanlı hanedan mensuplarına verilen düzenli parayı ve paralı askerlere ödenen ücretleri de kapsayan geniş bir kullanımı vardı. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren günlük şeklinde akçe üzerinden hesaplanan ulufeler üç ayda bir ödenirdi. Padişahın hizmetinde bulunan kâtiplerin, ulemanın, kapıkullarının ve çeşitli görevlilerin ücretleri görevlerinin önemine, süresine ve bu süre içinde gösterdikleri yararlılıklara göre belirlenirdi.

Kapıkullarına ve özellikle yeniçerilere ulufe dağıtımı Topkapı Sarayı’nda gösterişli bir törenle gerçekleştirilirdi. Ulufe divanı adı verilen bu törene bütün devlet erkânını hazır bulunurdu. Ulufe dağıtımından önce yeniçerilere bir yemek verilirdi. Yeniçerilerin verilen yemeği istekle yemeleri itaat ve memnuniyet işareti kabul edilirdi. Yeniçeriler dışındaki topçu, cebeci ocaklarına ve diğer ocaklara ulufeleri bu ocakların kışlalarında dağıtılmak üzere kâtiplerine toptan teslim edilirdi.

XVII. yüzyıl başlarında I. Ahmed’in tahta geçişi sırasında 2 akçe olan yeniçeriliğe başlangıç ulufesinin 3 akçeye çıkarıldığı, en yüksek nefer maaşının 8 akçeden 9 akçeye yükseltildiği görülmektedir. Bu miktarların IV. Murad devrinde de geçerli sayıldığı ve Sultan İbrâhim’in padişahlığı döneminde en yüksek yeniçeri neferi maaşının 12 akçeye kadar çıktığı anlaşılmaktadır. Akçenin tağşişler yüzünden değer kaybetmesinin ve fiyat artışlarının yeniçeri ulufelerinin alım gücünü düşürmesine rağmen merkezî yönetimin ulufelere zam yapmadığı, ancak yeniçerilerin askerlik dışı mesleklere yönelmesine de karşı çıkmadığı belirtilmektedir. XVIII. yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde yeniçeri ulufelerinin 7-8 akçe arasında seyretmesi ulufelerde herhangi bir iyileştirmenin yapılmadığını göstermektedir. Bu tarihten itibaren özellikle ocağın aktif personelini oluşturan eşkinci yeniçerilerin maaşlarında bazı artışlar yapılmaya çalışıldı, ayrıca sefere giden yeniçerilerin ve eşkincilerin maaşları daha düzenli biçimde ödendi. Yeniçeri ulufelerinin bir miktar artması yeniçeriliğin kaldırılmasına kadar devam etti.
Ulufe yolsuzluklarının önlenememesinin ve Yeniçeri Ocağında istenen reformların yapılamamasının asıl sebebi, kapıkulu ulufelerinin yüksek dereceli devlet görevlilerinin ve hizmetkârlarının elinde bulunmasıy- dı. Bu sorun II. Mahmud tarafından Yeniçeri Ocağının 1826’da kaldırılmasına kadar devam etti. Osmanlı Devleti’nde ulufe tabiri Yeniçeri Ocağının ortadan kaldırılması üzerine kullanımdan düşmüş, bunun yerini “mahiye” ve “maaş” kelimeleri almıştır.

20. Yeniçeri Ocağı Osmanlı askerî teşkilatı içerisinde nasıl bir öneme sahiptir? Yazınız.
Cevap: Yeniçeri Ocağı, Osmanlı askeri teşkilatının temel bir parçasıydı.

21. Yeniçeri askerlerinin aldığı maaşların zaman içerisinde artırılmasının sebeplerini yazınız.
Cevap: Yeniçeri maaşlarının artışı ekonomik nedenlerden kaynaklanıyor olabilir.

22. Osmanlı Devleti’nin ücretli askerlik uygulaması ile mesleği askerlik olan profesyonel orduya geçmesinin Osmanlı Devleti üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri neler olabilir? Yazınız.
Cevap: Ücretli askerlik, profesyonel bir ordu oluşturmada olumlu etkilere sahip olabilirdi, ancak ekonomik yük ve merkezi kontrolün artışı olumsuz sonuçlar doğurabilirdi.

23. Osmanlı Devleti’nde ulufe uygulamasından hangi kesimler yararlanmaktaydı?
Cevap: Osmanlı Devleti’nde ulufe, yeniçeriler, kâtipler, ulema, kapıkulları ve diğer görevlilere ödeniyordu.

24-26. soruları aşağıdaki tablodan yararlanarak cevaplarını soruların altındaki boşluklara yazınız.

24. Osmanlı Devleti’nin hangi kıtalarda toprak sahibi olduğu söylenebilir?
Cevap: Avrupa, Asya, Afrika.

25. Tabloya göre en fazla ve en az gelir hangi eyaletlerden elde edilmiştir?
Cevap: En fazla gelir → Rumeli, En az gelir → Karaman-Dulkadir, Rum, Diayrbekir.

26. Tabloya göre tımar sistemi ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti üç kıtaya yayılmıştır.
B) Tımar sisteminin en yoğun uygulandığı bölge Rumeli’dir.
C) Tımar gelirlerinin yarısından fazlası padişaha ayrılmıştır.
D) Eyaletlerin tamamında tımar sistemi uygulanmıştır.
E) Tımar gelirlerinden vakıf giderleri için de pay ayrılmıştır.
Cevap: D

27-33. çoktan seçmeli soruları okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

27. Aşağıdakilerden hangisi devşirme sisteminde dikkat edilecek kurallardan biri değildir?

A) 8-20 yaş arasındakiler, devşirme olarak alınabilirdi.
B) Evliler devşirme olarak alınmazdı.
C) Müslümanlar devşirme olarak alınmazdı.
D) Müslüman ve Yahudilerden devşirme alınabilirdi.
E) Ailenin tek erkek çocuğu devşirme olarak alınmazdı.
Cevap: D

28. Osmanlı Devleti’nde devşirme sistemi devletin ilk dönemlerinden itibaren uygulanmıştır. Devşirme Kanunu’na göre 8-20 yaş aralığında olanlar devşirme olarak alınmıştır. Devşirilen çocuklar, bedenen ve ruhen sağlıklı olanlardan seçilmiştir. Bu çocuklar, belirli bir eğitimden sonra yeteneklerine göre devletin askerî ve idari kadrolarına yerleştirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin merkez kuvvetini oluşturan Yeniçeri Ocağı bu sistem sayesinde kurulmuştur. Sokullu Mehmet Paşa, Köprülü Mehmet Paşa gibi önemli şahsiyetler devşirme sistemi ile yetişen devlet adamlarıdır. Bu parçaya göre aşağıdakilerden hangisi devşirme sisteminin Osmanlı Devleti’ne sağladığı askerî ve idari faydalardan biri değildir?

A) Devlet hazinesine yeni gelirler sağlamıştır.
B) Osmanlı merkez ordusunun temelini oluşturmuştur.
C) Üst düzey kadrolar için devlet adamı yetişmiştir.
D) Ruh ve beden sağlığı yerinde asker temin edilmiştir.
E) Yetenekli şahısların yönetimde yer alması sağlanmıştır.
Cevap: A

29. Orhan Gazi Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin süvari olan aşiret kuvvetlerinin yerine veziri Alaaddin Paşa ile Çandarlı Halil Paşa’nın tavsiyeleriyle Türk gençlerinden oluşan ayrı ayrı biner kişilik “Yaya ve Müsellem” isimleriyle muvazzaf iki sınıf piyade ve süvari kuvveti oluşturuldu. Daha sonra ihtiyaç nispetinde bunların miktarı arttırıldı. Orhan Gazi ile I. Murad’ın ilk zamanlarındaki başarılarını temin eden bu yaya ve müsellem kuvvetleriyle aşiret kuvvetleriydi. Verilen parçaya göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) Yaya ve Müsellem adıyla ilk düzenli Orhan Bey döneminde kuruldu.
B) Ordunun kurulmasında üst düzey devlet adamlarının önerileri etkili oldu.
C) Oluşturulan orduda yaya ve atlı birlikler mevcuttu.
D) Orhan Gazi ve I. Murad dönemlerindeki fetihlerin tamamı yeni ordu tarafından gerçekleştirildi.
E) Yaya ve müsellem ordusu Türk aşiretlerinden toplanan savaşçı gençlerden oluşturulmuştur.
Cevap: D

30. Osmanlı Devleti’nde yaya askeri olan Yeniçeri Ocağı, 1363′ de teşkil edilmiştir. Balkanlardaki gelişmeler elde daimî bir yaya kuvvetinin bulunmasını icap ettirmiş ve acemi ocağı ile bunun temeli atılmıştır. Hristiyan esirleriyle devşirmeler acemi ocağında yetiştirildikten sonra iki akçe gündelikle yeniçeri Ocağı’na alınırlar ve sonra kabiliyet ve kıdemlerine göre bu gündelik artardı. Kapıkulu ocaklarının en itibarlısı olan Yeniçeri Ocağı askerleri muharebede hükümdarın bulunduğu merkez kolunda bulunurdu. Savaş zamanında hükümdar bunların arkasında ve ortasında at üzerinde dururdu. Sefere gidişlerde ve konaklarda yeniçeriler padişahın etrafında bulunup onu muhafaza ederlerdi.
Verilen parçadan hareketle
I. Padişahın en çok güvendiği askerler Yeniçeri askerleridir.
II. Balkanlardaki fetihler Yeniçeri Ocağı’nın kurulmasına neden olmuştur.
III. Yeniçeri Ordusu esir ve devşirmelerden oluşturulan maaşlı askerlerden oluşmuştur.
Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
Cevap: E

31. Tımar sistemi, devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında belirli bir bölgenin vergilerini toplama yetkisinin verilmesidir.
Bu tanıma göre tımar sistemi,
I. ilmî
II. idari
III. dinî
IV. iktisadi
alanlarından hangilerinin düzenlenmesinde etkili olmuştur?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
Cevap: C

32.
I. Alplar
II. Gaziler
III. Ahiler
IV. Abdallar
Yukarıda yer alan zümrelerden hangileri Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda etkili olmuştur?

A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III, IV
Cevap: E

33. Tımar Sistemi’nde toprağın ekilmemesi ve öşrün tahakkuk etmemesi durumunda sipahi çiftçiden çiftbozan vergisi alırdı. Çiftçinin toprağını terk etmemesi gerekirdi. Tımar sahibinin kaçan çiftçiyi on yıl içinde geri getirme yetkisi vardı. Bu şart verimliliği sağlamak ve tımar sahibinin gelirini güvence altına almak için konulmuştu. İlke olarak Osmanlı toprak sistemi, çiftçinin emeğinin mahallî otorite- lerce suistimal edilmesine ve askerî sınıflarla çiftçiler arasında kişisel ilişkilerin kurulmasına karşıydı. Reaya üretimle ilgili faaliyetlerini yapmakta serbestti ve tımar sahibine kanunun belirttiğinden fazla veya kanuna aykırı vergi vermezdi. Bu anlamda Osmanlı köylüsü hürdü ve sipahi onu kendi istekleri doğrultusunda zorla çalıştıramazdı.
Metne göre Tımar Sistemi ile ilgili çıkarılabilecek en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sistemin kurallarını ihlal eden çiftçinin çiftbozan vergisi ile cezalandırıldığı bu sistem Osmanlı toprak sisteminin temelini oluşturmuştur.
B) Üretimde sürekliliği amaçlayan, sipahi ile çiftçinin karşılıklı haklarını koruyan ve suistimalleri engelleyen toprak sistemidir.
C) Osmanlı köylü ve çiftçisinin yerel yöneticiler tarafından keyfi muamelelere maruz bırakan bir sistemdir.
D) Osmanlı Devleti’nin üç kıtada başarıyla uyguladığı bu sistem Osmanlı ekonomisinin temel dayanağıdır.
E) Osmanlı köylüsüne sınırsız özgürlük tanıyan bu sistem Osmanlı’daki demokratik uygulamaların öncüsü sayılmıştır.
Cevap: B