1980 sonrası roman özellikleri nelerdir

1980’li yıllar Türkiye gündeminde önemli değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir. 12 Eylül 1980 darbesi nedeniyle siyasi, sosyal, askerî, edebî ve kültürel birçok alanda değişiklik yaşanmıştır. Köyü, köylüyü ve toplumsal sorunları anlatan romanlar yerine daha çok bireyi konu alan eserler ön plana çıkmıştır. Haksızlık, adaletsizlik, zorbalık gibi temalar bu dönemde yerini yeni temalara bırakmaya başlamıştır.

Yine bu dönemde günlük yaşantıda rastlanamayan, ilginç, farklı, gizemli olayları konu edinen macera ve polisiye türünde romanlar da yazılmaya başlanmış ve giderek yaygınlaşmıştır. Osman Aysu, Ahmet Ümit, Çelil Oker, Cenk Eden, Birol Oğuz gibi yazarlar bu türlerde eser veren sanatçılardır.

1980 sonrası Türk romancılığında Mehmet Eroğlu, Latife Tekin, Ayla Kutlu, Buket Uzuner, Tezer Özlü, Erendiz Atasü, Nazlı Eray, Öner Yağcı, Hulki Aktunç, Alev Alatlı, Leyla Erbil gibi birçok sanatçıda kimi eğilimlerin izleri görülse de sanatçıların özgün ve bireysel yaklaşımları da önemli bir yer tutmaktadır.

Postmodern roman

Postmodern romanlarda özellikle gerçek ve kurgu arasındaki çizgi belirsizleşir. Romancı okuyucusunu metnin içine davet eder. Bu yönüyle bu tarz romanlarda “oyun” kavramı önemli bir yer tutar. Yazma eylemi, yaşam, okuma eylemi sanallaştırılır ve oyunlaştırılır. Postmodern romanlarda modernizmin objektif tutumu yerine tarihe, dine ve ideolojiye geri dönüş görülür. Yazarlar taraflarını belli etmekten kaçınmazlar. Fakat bu taraftarlık fanatiklik değildir. Oyunun bir parçası olarak kabul edilir. Romanlarda tarih bir değerler manzumesi olarak değil nostaljik ve egzotik bir özlem tablosunu tamamlamak üzere kullanılır. Postmodern romancılar; televizyon, yazılı ve sosyal medya gibi tüm olanaklardan faydalanırlar. Romanlarında gizem ve farklılık yaratmak için dil oyunlarına sıklıkla başvururlar. Postmodern romanın temel özellikleri arasında; üst kurmaca, metinler arasılık ve çoğulcu bakış açısı (çoklu anlatıcı) sayılabilir. Türk edebiyatında postmodern romanlar arasında Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar”, Orhan Pamuk’un “Kar”, Bilge Karasu’nun “Gece”, Yusuf Atılgan’ın “Anayurt Oteli” ve İhsan Oktay Anar’ın “Puslu Kıtalar Atlası” gibi eserler gösterilebilir.

Üstkurmaca

Postmodern romanlarda tarihe yönelme, kurguda entrika ve gizemi öne çıkarma gibi unsurlara yer verilir. Üst kurmaca, çok genel anlamıyla, romandaki evrenin kurmaca olduğunun, metinsel bir gerçeklik olduğunun açıkça vurgulanmasıdır. Üst kurmaca düzeneği üç şekilde olur:
1. Metnin kuruluşunu, yazılış sürecini olgu içine konumlandırma, ayrıca diğer kurmaca metinleri kısmi olarak yerleştirme
2. Nesnel gerçeklik ile kurmaca ilişkisini / çelişkisini belirginleştirme
3. Modern romanda kimliği örtükleştirilen anlatıcıyı, etkin bir figür olarak belirginleştirme

İsmi anılan yerli postmodern yazarlar ve yapıtları şöyledir:

Oğuz Atay, ( Tehlikeli Oyunlar, Tutunamayanalar, Korkuyu Beklerken)
Orhan Pamuk, ( Benim Adım Kırmızı, Kara Kitap)
Hasan Ali Toptaş, ( Bin Hüzünlü Haz)
Metin Kaçan, ( Fındık Sekiz)
Latife Tekin, ( Sevgili Arsız Ölüm)
Bilge Karasu, ( Gece, Troyoda Ölüm Vardı)
Murat Gülsoy, ( Bu Kitabı Çalın, Bu Filmin Kötü Adamı Benim)
Elif Şafak, ( Mahrem, Pinhan)
Sema Kaygusuz, ( Yere Düşen Dualar, Sandik Lekesi)
İhsan Oktay Anar, ( Puslu Kıtalar Atlası, Afrasiyab’in Hikayeleri)
Süreyya Evren, ( Kanlar Ülkesinde Karnaval, Ur Lokantası, Postmodern Bir Kız

*Bunlara Ek: İhsan Oktay, Nedim Gürsel, Bilge Karasu, Pınar Kür,Selim İleri, İnci Aral, Buket Uzuner.

1980 sonrası roman özellikleri

Önceki dönemlerde edebiyatımızda ağırlıklı bir yeri olan toplumcu gerçekçi roman anlayışının önemi, 1980’li yıllarda toplumsal değişimler sonucu azalmıştır.

Toplum hayatında siyasete bakışın değişmesiyle romanlarda psikolojik, fantastik ve bireysel konular daha sık işlenmeye başlanmıştır.

Romanlarımız konu olarak çeşitlenmiştir.

Edebiyatımızda daha önce ön planda olan modernizmin yerine postmodern romanlar edebiyatımızda sıklıkla karşımıza çıkmaya başlamıştır.

Postmodernist yazarların başında Orhan Pamuk, İhsan Oktay Anar, Bilge Karasu, Rasim Özdenören, Nedim Gürsel gibi sanatçılar gelmektedir.

Olağanüstü unsurların işlendiği fantastik roman türünde de eserler verilmiştir. Bu tür romanlarda alegorik anlatım ve hayal gücü ön plana çıkarılarak okuyucuya gizemli bir dünyanın kapıları açılmıştır.

Fantastik roman türünde Barış Müstecaplıoğlu, Orkun Uçar, Alp Aras, Gündüz Öğüt, Saygın Ersin gibi yazarlar eser vermiştir.

Polisiye roman türünde de bir gelişim gözlenmiş ve bu tür romanlarda günlük yaşamda görülmeyen, ilgi çekici gizemli konular işlenmiştir.

Macera ve polisiye romancılığında Osman Aysu, Ahmet Ümit, Celil Oker, Cenk Eden, Birol Oğuz gibi yazarlar eserler vermiştir.

1980 sonrası romanlarda postmodernizmin etkisiyle yazarlar roman yapısında önemli değişimler yapmışlar ve çeşitli teknikler kullanmışlardır.