20. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel durumu

Siyasi Durum

19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başları Osmanlı Devleti açısından büyük değişimlerin yaşandığı ve devletin dağılma ve parçalanma sürecine girdiği zamandı. Avrupa’da yaşanan bazı siyasal ve ekonomik gelişmelerin etkilerini bu dönemde topraklarında hissetmeye başlayan devlet, eski ekonomik ve siyasi gücünü kaybetti. 1789’da gerçekleşen Fransız İhtilali ile demokrasi, özgürlük, eşitlik, adalet, laiklik ve milliyetçilik gibi düşünceler Fransa’dan başlayarak tüm Avrupa ülkelerine yayıldı. Bu düşüncelerden Osmanlı Devleti de etkilendi. Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan azınlıklar milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlıklarını kazanmak için ayaklandı. Bu ayaklanma sonrasında Avrupa kıtasındaki topraklarının çoğunu kaybeden ve sınırları daralan devlet, elinde kalan topraklarını korumakta oldukça zorlandı.

Sosyal Durum

Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında yaşanan askeri başarısızlıklar, azınlık ayaklanmaları, toprak kayıpları ve ekonomik şartların ağırlaşması gibi gelişmeler; toplumsal barışın bozulmasına ve yönetime duyulan güvenin azalmasına yol açtı. Kaybedilen topraklardan gelen göçler ülke içerisindeki Müslüman nüfusunda artış yaşanmasına neden oldu. Osmanlı topraklarında sosyal dengeler bozuldu. İstanbul, Edirne ve İzmir gibi şehirlerde göçlerle birlikte yaşanan nüfus artışı; konut, beslenme, sağlık, işsizlik ve güvenlik gibi sorunları da beraberinde getirdi.

Ekonomik Durum

Osmanlı Devleti’nin ekonomisi, tarıma dayalıydı. Fakat uzun süren savaşlar, yaşanan toprak kayıpları ve tarımda çalışması gereken nüfusun cephelerde olmasından dolayı tarıma dayalı ekonomi olumsuz etkilendi.

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin mali sıkıntıları giderek arttı ve Kırım Savaşı’nda ilk kez dışarıdan borç alındı. Kırım Savaşı’yla ilk defa yapılan dış borçlanmanın ardından yirmi yıl içinde on beş farklı dış borçlanma daha yapıldı. Alınan paralar, yatırımlar için ya da üretimi arttırmak amacıyla harcanmayıp devletin genel giderleri için harcandı. Bu yüzden borç alınan 127 milyon liraya karşı, devletin faizlerle birlikte 259 milyon lira geri ödemesi gerekmişti.

Osmanlı Devleti, aldığı borçların faizini bile ödeyemeyince iflas ettiğini açıkladı. 20 Aralık 1881’de yayımlanan Muharrem Kararnamesi ile alacaklı olan devletler Düyûn-ı Umûmiye İdaresini (Genel Borçlar İdaresi) kurdular. Bu idarenin kurulmasıyla Osmanlı maliyesi alacaklı devletlerin denetimi altına girdi. Bu olumsuz gelişmelerin ardından Osmanlı Devleti ekonomik bağımsızlığını kaybetti.

Külürel Durum

On dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı topraklarında medreselerin yanı sıra modern okullar da açılmaya başlandı.

Ayrıca yabancı devletler, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde çok sayıda okul açtılar. Bu devletlerin en büyük amacı, açtıkları eğitim kurumları aracılığıyla kendi dil, din ve kültürlerini yaymak; bu yöntemle Osmanlı Devleti üzerindeki siyasal etkinliklerini artırmaktı.

Önemli bir bölümü misyonerler tarafından kurulan bu okullar, kendi dinsel propagandalarını yaptıkları gibi zaman zaman azınlıkların Osmanlı Devleti’ne karşı başlattıkları isyanları da destekliyorlardı.

II. Meşrutiyet Dönemi’nin başlamasıyla birlikte kültürel alanda da önemli gelişmeler yaşanmaya başlandı.
Basın yayın alanında “Serbesti” ve “Tanin” gazeteleri okurlarıyla buluştu. Diğer yandan İttihat ve Terakki Cemiyetinin çalışmalarından rahatsız olanlar “Volkan” adı verilen bir gazete yayımladılar.

Halide Edip Adıvar’ın aralarında bulunduğu birçok kadın yazar “Demet” adı verilen bir dergi çıkardı. Özellikle azınlıkların yayımladıkları gazete ve dergiler, bir yandan Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip ederken diğer yandan da Müslüman olmayan azınlıkların Osmanlı Devleti’ne karşı isyan etmelerini teşvik edip desteklediler.