Akarsu biriktirme şekilleri

Akarsular, taşıdıkları materyalleri taşıma güçlerinin azaldığı yerlerde bırakarak biriktirme şekilleri oluşturmaktadır. Akarsuyun taşıdığı materyalin miktarı yatak eğimi, akımı ve rejimine göre değişir. Akış hızı ve akımı fazla olan akarsular daha çok materyal taşır. Taşınan materyalin miktarına ve yerine göre çeşitli şekiller oluşmaktadır. Akarsu biriktirme şekillerinin başlıcaları ırmak adası, birikinti konisi, ova ve deltalardır.

Irmak adası, akarsu yatağının genişlediği ve yatak eğiminin azaldığı yerlerde oluşur. Bu tür yerlerde akarsuyun taşıma gücü azaldığı için taşıdığı materyalleri akarsu yatağında biriktirerek adacıklar meydana getirir. Bu tür adacıklara ırmak adası denir.

Birikinti konisi, eğimli yamaçlardan inen suların, bir düzlüğe ulaşması sonucunda taşıdıkları materyalleri biriktirmeleriyle meydana gelen koni şeklinde birikintilerdir. Bu kabartılardan bazılarının eğimi çok azdır ve yassı bir şekil oluşturur. Bu tür şekillere de birikinti yelpazesi denir. Ova, akarsuyun derine gömülmemiş olduğu, çevresine göre çukurda kalan, yüzeyi alüvyonlarla örtülü geniş düzlüklerdir. Ovalar oluşumlarına göre dağ eteği, tektonik, karstik ve delta ovası gibi adlar almaktadır. Dağ eteği ovaları, yan yana oluşan birikinti konileri ile yelpazelerinin birleşmesi ve ileriye doğru genişlemesi sonucunda oluşur. Taban seviyesi ovaları, genel taban seviyesi olan deniz veya okyanuslara yakın yerlerde oluşur. Bu ovalar akarsuyun taşıdığı alüvyonları ağız kısmına yakın yerlerdeki düzlüklerin yüzeyine yaymasıyla meydana gelir. Karstik ovalara polye de denir. Bu tür ovalar, bir sonraki konuda incelenecektir.

Delta ovaları ise akarsuyun taşıdığı materyalleri denize döktüğü yerde biriktirmesiyle oluşur. Delta oluşması için akarsuyun bol miktarda materyal taşıması, kıyı derinliğinin az olması, kıta sahanlığının geniş olması, kıyıda güçlü akıntıların olmaması ve kıyıda gelgit genliğinin az olması gerekir. Bu tür ovalara daha çok gelgit genliğinin az olduğu iç denizlerde rastlanır.

Menderes, akarsuların az eğimli yerlerde oluşturdukları büklümlerdir. Menderes oluşturan akarsuların akış hızı ve aşındırma gücü azalır, boyu ise uzar. Mendereslerin dışbükey kısımlarına çarpak denir. Bu kısımda daha çok aşındırma gerçekleşir. Çarpak kesiminden kopan materyaller, çarpağın karşısına birikir. Bu kesime de yığınak denir. Mendereslerde akarsu sık sık yatak değiştirir. Bu yatak değiştirme sırasında büklümlerden bazıları ana akarsudan ayrılabilir. Bu tür şekillere de kopuk menderes denir.