Alevilik-Bektaşilikteki temel kavram ve erkânlar

Cem ve Cemevi
Cem, sözlükte “bir araya gelmek, toplanmak” gibi anlamlara gelir.
Cemevleri, Alevi-Bektaşilerde dini hayatın merkezi sayılmakta, onların hayatına yön veren, anlam kazandıran, dinî ayin ve törenler için toplandıkları yerin adıdır . Bektaşilikte ise cemevi yerine “Meydanevi ” ifadesi kullanılır. Alevilik-Bektaşilik’te cemevinde yol, adap ve erkân öğrenirler; burada toplanır, cem yapar, lokma dağıtır, bayramlaşırlar. Gelenekler ve görenekler cemevinde yaşatılır, cenazeler de buradan kaldırılır.
Dardan İndirme Cemi: Vefat eden bir kişinin ardından razılık alma cemidir. Ölen kişinin yedisi veya kırkında kurban kesilip lokma dağıtılır. Borcu varsa ödenir, alacağı varsa alınarak yakınına teslim edilir. Sağlığında gücendiği kimseler varsa onların razılığı alınır.
Düşkünlükten Kaldırma Cemi: İşlediği bir suç nedeniyle yol düşkünü ilan edildikten sonra tövbe ederek üzerindeki kul hakkını iade eden kişiler için yapılan cemdir. Dede bu kişilere hayır yapmaları, kurban kesip yoksullara dağıtmaları vb. uyarılarda bulunur. Bu kişiler bir daha yol düşkünü olmayacaklarına Hakk’ın ve halkın huzurunda söz verirler.
Abdal Musa Cemi: Yılın ilk cemi, Abdal Musa adına, dargın olan kimselerin barıştırılması, insanlar arasında birliğin sağlanması amacıyla yapılır ve Abdal Musa cemi olarak adlandırılır. Buna göre herhangi bir ocak veya cem evine bağlı olan kimseler bir araya gelip kurban keserler. Tüm canlar bu kurban lokmasına katkıda bulunurlar.

Cemin başlangıcında dede, Hz. Muhammed’in(s.a.v.) manevi makamını temsil eden posta oturur ve başından sonuna kadar âyin-i cemi yönetir. Cemler içeriklerine göre farklı isimler almaktadır. Abdal Musa (Birlik) Cemleri, Bayram Cemleri, Görgü Cemleri, Musahiplik Cemleri, Yöresel Cemler, İkrar Verme Cemleri, Kerbela Cemleri, Koldan Kopan Cemleri, Dardan İndirme Cemleri, Hızır İlyas Cemleri gibi cemler yapılmaktadır. Cem her zaman yapılmakla birlikte yılın belli zamanlarında da yapılır.

Musahiplik sözlük anlamı; karşılıklı dostluk ve yakınlıktır. Alevilik-Bektaşilikte “yol kardeşliği, ahiret kardeşliği ve kardeş tutma” demektir. Musahiplik, kan bağı dışında kurulan bir yakınlık ve akrabalık türü olup ergenlik çağına girmiş iki kişinin ve daha ziyade iki evli çiftin musahiplik cemi sonunda yola girmesiyle gerçekleşir.

Semah, hizmet sahipleri olan zâkirlerin çaldığı saz eşliğinde söylenen sözler ve müziğin ritmine uyarak yapılan mistik ve estetik hareketler ile Allah’a (c.c.) ulaşma yoludur. Alevi-Bektaşi toplulukların yaşadıkları coğrafi bölgelere göre “samah, semağ, zamah, zemah” gibi farklı isimlerle anılır. Bölgelere göre semahların müzik ve ritim yapısı açısından farklı örnekleri ile karşılaşmak mümkündür.

Gülbank Alevi-Bektaşi kültüründe dua ve gülbankların ayrı bir önemi vardır. Alevi-Bektaşilikte dua, “gülbank” olarak adlandırılır. Gülbank; Allah’a (c.c.) sığınma, ondan af dileme, dua edip ona yakarma amacıyla okunur. Genellikle; kısa ve ahenkli cümlelerden oluşan dua formlarıdır. Dede ve babalar gülbank ve diğer dualara başlayacakları zaman, "Bism-i Şâh Allah Allah (Allah’ın adıyla…)" der ve duanın sonunda ise “Allah Allah” lafzını söyleyerek bitirirler.