Biyoçeşitliliği etkileyen etmenler

Günümüzden yaklaşık 251 milyon yıl önce başlayan Mezozoik’te (İkinci Jeolojik Zaman) de birçok canlı türü yaşamaya başlamıştır. Dinozorlar ve ilk memeliler, bu dönemde ortaya çıkmıştır. Dinozorlar, bu dönemin sonlarına doğru yok olmuştur. Günümüz yaşamı, günümüzden 65 milyon yıl önce başlayan Tersiyer’de (Üçüncü Jeolojik Zaman) biçimlenmiştir. Mastadonlar (mamutlar) bu dönemin ortalarında ortaya çıkmış ve Kuaterner’de (Dördüncü Jeolojik Zaman) ise yok olmuştur. Günümüzden 1,8 milyon yıl önce başlayan Kuaterner’in başlarında ise ilk insan yaşamı başlamıştır. Biyoçeşitliliği etkileyen etmenler üç gruba ayrılmaktadır: fiziki ve biyolojik etmenler ile paleocoğrafya

Biyoçeşitliliği etkileyen etmenler

1. Fiziki Etmenler
   • İklim
   • Kara ve denizlerin dağılışı, yer şekilleri
   • Toprak
2. Biyolojik Etmenler
   • İnsan
   • Diğer canlılar
3. Paleocoğrafya
   • Kıtaların kayması
   • İklim değişiklikleri

1. Fiziki Faktörler

Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen fiziki etmenler; iklim, yer şekilleri ve topraktır.

a. İklim

Sıcaklık, yağış, nemlilik ve rüzgâr gibi iklim koşulları canlıların yaşamını doğrudan etkilemektedir. Bunlardan hayati öneme sahip olanlar sıcaklık ve yağıştır.

b. Kara ve Denizlerin Dağılışı,

Yer Şekilleri Yeryüzündeki canlıların dağılışını etkileyen etmenlerden biri de yer şekilleridir. Kara ve denizlerin dağılışı, canlı dağılışını belirleyen etmenlerden biridir. Özellikle kıyı çizgileri, su ve kara canlıları için birer sınırdır. Kıyılar, aynı zamanda hem karada hem de suda yaşayan canlıların önemli yaşam alanıdır. Örneğin bazı kaplumbağa türleri hem suda hem de karada yaşamaktadır.

c. Toprak

Toprak, birçok canlının yaşam alanıdır. Özellikle bitkiler yaşamları için gerekli olan mineralleri topraktan alır. Bu nedenle toprağın özellikleri, bitkiler açısından önem taşır. Topraklardan bazıları ağır bünyelidir. Kil oranı fazla olan bu toprakların içinde su dolaşımı zordur. Hafif bünyeli olarak nitelendirilen kumlu topraklar ise sızdırdıkları için suyu tutamaz. Buna göre bitkiler için en uygun topraklar, suyu kısmen geçiren ve içinde su dolaşımına olanak tanıyan topraklardır.

2. Biyolojik Faktörler

Biyoçeşitliliği etkileyen biyolojik etmenlerin başlıcaları insanlar ve diğer canlılardır.

a. İnsan

İnsan, Kuaterner’de (Dördüncü Jeolojik Zaman) ortaya çıkmıştır. Yani insanın ortaya çıkışı, günümüzden yaklaşık iki milyon yıl önce gerçekleşmiştir. İnsanın ortaya çıkışı ve çoğalması, onun baskın bir tür olmasını sağlamıştır. İnsan, kısa sayılabilecek bir sürede yeryüzünün her yerine yayılmış ve biyoçeşitliliği büyük ölçüde etkilemiştir.

b. Diğer Canlılar

Biyoçeşitliliği etkileyen etmenlerden biri canlılar arasındaki etkileşimdir. Örneğin bazı kuş türleri bitki tohumlarını başka bölgelere taşır ve bazı bitkilerin yayılmasına etkide bulunur. Çeşitli böcekler, çiçekli bitkiler arasında dolaşarak bitkilerin döllenmesini sağlar. Bazı otçul hayvanlar, sürekli olarak sevdikleri bitkileri yedikleri için zamanla bu bitkiler azalır, bunların yerine sevmedikleri bitkiler yaygınlaşır.

3. Paleocoğrafya

Dünya’nın jeolojik zamanlar içinde geçirdiği değişimler, canlı çeşitliliğini önemli ölçüde etkilemiştir. Bu değişimlerin başlıcaları kıtaların hareketi ve iklim değişiklikleridir.

a. Kıtaların Hareketi

Günümüzden yaklaşık 250 milyon yıl önce bütün kıtalar birleşikti. Pangea adı verilen bu kıtada yaşayan canlılar arasında bir etkileşim vardı.

b. İklim Değişlikleri

Her canlı türünün uyum gösterdiği sıcaklık ve yağış koşulları vardır. Sıcaklığa göre sıcak, ılıman ve soğuk bölge canlıları ortaya çıkmıştır. Aynı şekilde yağıştan dolayı suya çok, orta derecede ve az ihtiyaç duyan canlılar vardır. Buna göre her iklim bölgesine uyum göstermiş canlı türleri bulunmaktadır: Kutup tilkisinin kutup ikliminin etkili olduğu yerlerde yaşaması gibi.