Cezeri hakkında kısa bilgiler

Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî (d. 1136, Cizre, Şırnak; ö. 1206, Cizre), İslam'ın Altın Çağında çalışmalar yapan Müslüman Arap mucit ve mühendis. Sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilen El Cezeri'nin Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülür.

Cezeri, insanlarda ve makinalarda karşılıklı haberleşme, denge kurma ve yönetme bilimi olarak tanımlanan Sibernetiğin kurucularından biri olarak kabul edilen bilim insanıdır. Batı dünyasında Cazari (Gazari) olarak tanınan Cezeri’nin tam adı Ismail Ebul-Iz Bin Razzaz El-Cezeri’ dir. 1153 yılında Mezopotamya (Cizre) Tor (Dağ kapı) mahallesinde dünyaya gelmiştir. Babasınını adı Rezzaz olup, “şeref ve onur babası” anlamına gelen “Ebul-iz” lakabını taşımıştır.

El- Cezeri yaptığı çalışmalar ve buluşlar ile bilgisayarın temelini atan âlim, fen ve teknik adamı olarak tanınmaktadır. Robotlar, saatler, su makinaları, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları gibi birçok alanda çalışmalar yapmıştır. Yaptığı çalışmalara ilişkin bilgi ve çizimlerini El-Câmi„ Beyne’l-İlm ve‟l-„Ameli’n-Nâfi fî Snaati‟l-Hiyel (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler Ve Uygulamalar) adlı Arapça olarak yazdığı esinde toplamıştır.

Artuklu hükümdarına hediye ettiği “Tavus Kuşlu Abdest Alma Makinesi“ olarak bilenen robotta; belirli aralıklar ile su akması, tavus kuşunun ötmesi, otomatik olarak havlu uzatılması gibi birçok mekanik olayın otomatik olarak yapılması sağlanmıştır. Tavus Kuşlu Abdest Alma Makinesi Robotunun çalışma mantığı kısaca aşağıdaki şekildedir:

Bir kişinin üstünde duran su deposundan sağdaki sütun boyunca gelen su, otomatik kişinin elinden geçerek testiye kadar ulaşır. Bir süre sonra suyla dolan testi ağırlaşarak eğilir ve hükümdarın abdest alacağı havuza dökülür. Ayrıca testide suyun yükselmesiyle sıkışan hava tavus kuşunun ötmesini sağlar. Hafifleyen testi tekrar eski yerine döner. Bu işlem birkaç kere tekrarlanır. Bu arada testiden hükümdara dökülen su, havuzun içindeki tavus kuşu tarafından Otomatik kişinin altında gizli olan depoya aktarılmaya başlar. Bu depodaki şamandıra da suyun dolmasıyla birlikte yavaş yavaş yukarı doğru kalkarak otomatik adamın havlu tutan kolunu da hükümdara doğru uzatır. Havlunun uzatılması abdest alma işleminin bittiğini gösterir.

CEZERİ (1136-1206) - 13. Yüzyılın Mekanik Dehası

• Mekanik mühendisliği konusunda çalışmalar yapan bir bilim insanıdır.
• İlk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilmektedir.
• “Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi” isimli ünlü eserinde 50’den fazla cihazın çizimini yapmıştır.
• El-Cezeri’nin önemli mühendislik başarılarından biri de suyun akıntısı ile dönen ve aldığı suyu yukarıya taşıyan değirmenlerdir.
• El-Cezeri su ile işleyen ve aralıksız çalışan bir flüt de tasarlamıştır. Dönüşümlü olarak iki depoya dökülen su, havayı flüte doğru itmekte ve ses meydana getirmekteydi.
• Cezeri’nin diğer bir eseri de Diyarbakır Ulu Camii’nin ünlü güneş saatidir.

Artuklu hükümdarı abdest alırken hizmetçilerinin eline su dökmesinden hoşlanmıyordu. Bu yüzden Cezeri’den yardım istedi. Bunun üzerine hükümdara su döken tavus kuşu şeklinde bir robot yapmıştır.

Cezeri’nin makineleri

• Kam Mili
• Krank Mili ve Kaydırıcı Krank Mekanizması
• Segmentik Dişli
• Mekanik Kontrol
• Su Yükseltme Makineleri
• Sifon Mekanizmasıyla El Yıkama Otomasyonu
• İçecek Servisi Otomasyonu
• Müzikal Robot Grubu
• Astronomik Saatler
• Mum Saatleri
• Fil Saati
• Kale Saati
• Ağırlıkla Çalışan Su Saatleri