Cümle vurgusu nedir, özellikleri ve örnekleri

Bir cümlede asıl verilmek istenen, yükleme en yakın sözcük veya sözcük öbeği ile verilir. Fiil (eylem) cümlelerinde vurgu yükleme en yakın ögedir.

• Bu yıl sizi sınava biz hazırlayacağız. (vurgu özne üzerinde)
• Bu yıl biz sizi sınava hazırlayacağız. (vurgu dolaylı tümleç üzerinde)
• Bu yıl biz sınava sizi hazırlayacağız. (vurgu nesne üzerinde)
• Biz sizi sınava bu yıl hazırlayacağız. (vurgu zarf tümleci üzerinde)

İsim cümlelerinde ise vurgu yüklemdedir.

• Komşumuz terbiyelidir.
• Bugün hava çok güzeldir.

Dikkat! Devrik cümlelerde vurguyu bulmak için kurallı duruma getirmek doğru olur. Cümle vurgusunun temeli “sözcük vurgusu“na dayanır. Çok heceli sözcüklerde genellikle son hece vurgulu söylenir, buna sözcük vurgusu denir.

1. Fiil cümlelerinde vurgu
Yüklemi fiil olan cümlelerde vurgu, yüklemden hemen önceki sözcük ya da sözcük grubu üzerindedir.

Örnek, Mustafa yarın otobüsle İstanbul'a gidecek. (yer vurgulanmış)
İstanbul'a yarın Mustafa otobüsle gidecek. (vasıta vurgulanmış)
Mustafa otobüsle İstanbul'a yarın gidecek. (zaman vurgulanmış)

2. İsim cümlelerinde vurgu
Yüklemi isim soylu olan sözcüklerde vurgu ya yüklemin üzerinde -ki genellikle bu şekildedir- ya da yüklemle birlikte yüklemden önceki kavram üzerinde bulunur.
Örnek, Furkan, derslerinde oldukça başarılıdır. (Yüklem)
Yüklem, isim soylu bir sözcük olduğundan vurgu, yüklemin hemen üzerindedir. Yani "başarılıdır" sözcüğü vurgulanmıştır.
Okulumuza gelen Mustafa'nın babasıydı. (Yüklem)

3. Soru cümlelerinde vurgu
Soru cümlelerinde vurgu, soru anlamını sağlayan sözcükte yer alır.
Örnek, Dün akşam eve niçin geç kalmıştın? (zarf tümleci vurgulanmıştır)
Bunu sana kim aldı? (özne vurgulanmıştır)
Onları en son dün nerede gördün? (dolaylı tümleç vurgulanmıştır)

4. Şart (koşul) cümlelerinde vurgu
Şart bildiren cümlelerde vurgu, şart kipindedir.
Örnek, Bu hızla yürürsek muhtemelen onu yakalayacağız.
Yukarıdaki cümlede vurgu koşul ekinin olduğu sözcüktedir.
Sürekli kitap okursan her sınavda başarılı olursun.
Yukarıdaki cümlede vurgu koşul ekinin olduğu sözcüktedir.
Not: Devrik cümlelerde vurgu aranmaz. Şayet aranırsa da ilgili cümle kurallı (düz) cümleye dönüştürüldükten sonra aranır.