Ekonomik faaliyetlerin sınıflandırılması

En eski çağlarda insanlar avcılık ve toplayıcılıkla uğraşırken, zamanla toprağı işlemeye, madencilikle uğraşmaya ve bunun sonucunda da ticaret yapmaya başlamıştır. Günümüzde çevremize baktığımızda insanların daha çok hizmet sektöründe çalıştığını görmekteyiz.

Ekonomik faaliyet türlerine bakarak ülkelerin ge­lişmişliği ile de bilgi elde edebileriz. Gelişmiş ülkelerde insanlar daha çok sanayi ve hizmet sektöründe ça­lışırken, geri kalmış ülkelerde tarım sektöründe ça­lışmaktadırlar. İnsanların çalıştığı ekonomik faaliyet kollarını üç grupta inceleyebiliriz:

1. Birincil Faaliyetler

Birincil ekonomik faaliyetler doğadan doğrudan elde edilen ve genelde sanayiye hammadde sunan faliyetlerdir. Bu faaliyetlerde çalışanların oranı giderek azalmaktadır.

Birincil faaliyetleri şu şekilde örneklendirebiliriz.

Çiftçilik-Ormancılık-Hayvancılık-Balıkçılık-Madencilik-Avcılık-Toplayıcılık

a) Tarım, insanların toprağı ekip biçme faaliyetidir. Tahıllar baklagiller, sanayi bitkileri, yağ bitkileri, sebzecilik, meyvecilik, zeytincilik, bağcılık, seracılık yapılan başlıca tarımsal faaliyetlerdir.

b) Hayvancılık, insanların hayvansal besinlerden faydalanmak için hayvanları evcilleştirerek yetiştirmesi faaliyetidir. Büyükbaş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı, ipek böcekçiliği, arıcılık, su ürünleri hay­vancılık faaliyetlerine girmektedir.

c) Ormancılık, orman varlığına dayanan ekonomik faaliyetlerdir. Yakacak maddelerin temin edilmesi, canlılar için ge­reken oksijenin sağlanması, havadaki nem dengesini sağlaması, erozyonu önlemesi, çeşitli bitki ve hayvan türlerine barınak olması, kağıt, mobilya, kauçuk, ilaç, mum, boya maddeleri ve kimyasal maddelerin üretil­mesinde ormanların payı önemlidir.

d) Madencilik, yerkabuğunun yapısındaki ekonomik değer ta­şıyan mineral topluluklarına maden denir. Madencilik özellikle Sanayi Devrimi'nden sonra önem kazanmış­tır. Madencilikle hem sanayiye hammadde sağlanır, hem de gereken enerji ihtiyacı sağlanır.

2. İkincil Faaliyetler

İkincil faaliyet yeni bir ürün imal etmek, insanların kullanımına sunmaktır. Küçük el sanatlarından enerji üretimine kadar bütün hammaddelerin işletimi bu faaliyetler arasındadır.

İkincil faaliyetleri şu şekilde örneklendirebiliriz.

Mobilyacı-Dokuma-Demirci-Deri, giyim sanayi-Fırıncı-Makine sanayi-Besin sanayi-Kimya sanayi-Çimento-İnşaat-Cam-Enerji üretimi-Seramik sanayi-Maden sanayi-Otomotiv-Elektrikli aletler İkincil faaliyetler üretimin büyüklüğüne ve üretimin niteliğine göre iki bölüme ayrılır.

a) Üretimin Büyüklüğüne Göre

Ağır Sanayi: Üretim hacminin büyük çalışan sayısı ve kullanılan hammaddenin fazla olduğu sanayi kollarıdır.

• Ağır sanayiye:
• Petro - Kimya Sanayi
• Demir - Çelik Sanayi
• Çimento Sanayi
• Gemi inşa Sanayi
• Makine Sanayi
• Cam - Seramik Sanayi
• Otomobil Sanayi alanları örnek olarak verilebilir.

Hafif Sanayi: Küçük makinelerle az miktarda hammadde kullanarak yapılan faaliyetlerdir.

• Hafif sanayiye;
• Tekstil sanayi
• Mobilya sanayi
• Elektronik sanayi
• Beyaz eşya alanları örnek olarak verilebilir.

b) Üretimin niteliğine göre

Üretimin niteliğine göre, sanayi faaliyetlerini sınıf­landırabiliriz. Tüketim mallarına doğrudan insanların kullanımına sunulan gıda ve giyim ürünleri, mobilya­lar, beyaz eşyalar örnek verilirken üretim mallarına yeni bir üretim yapmayı sağlayan çeşitli makineler, tezgahlar, örnek olarak verilebilir. Tüketim malları imalatı iki grupta incelenir.

Dayanıklı tüketim malları;
Buzdolabı, çamaşır makinesi, televizyon, video, bilgisayar, mobilyalar vb.

Dayanıksız tüketim malları;
Giyecek, yiyecek, içecek gibi ömürleri bir yılı aşmayan diğer mallar.

3. Üçüncül faaliyetler
Üçüncül faaliyetlerde hizmet üretimi vardır. Üçüncül faaliyetleri şu şekilde örneklendirebiliriz.
Eğitim-Pazarlama-Sağlık-Muhasabe-Turizm-Bankacılık-Ulaşım-Ticaret-İletişim-Eğlence-Hukuk-Güvenlik-Giyim-Gıda

Ev eşyalarının satışı
Ülkelerin gelişmişlik düzeyi arttıkça üçüncül faaliyetlerde çalışanların oranı da artmaktadır.

a)Ticaret, belirli bir kazanç sağlamak amacıyla her türlü mal ve hizmetin alım satımına ticaret denir.

b)Turizm, insanların gezip görmek, dinlenmek, eğlenmek, spor, sağlık, kutsal yerleri ziyaret gibi çeşitli amaçlarla yaptıkları gezi faaliyetlerine denir. Kıyı turizmi, sağlık turizmi, kış turizmi gibi turizm türleri vardır. Otel yöneticiliği ve işletmeciliği, rehberlik, kayak öğretmenliği, animatörlük, aşçılık, garsonluk, barmenlik, dansçılık gibi çok sayıda iş imkanı sunar.

4. Dördüncül Faaliyetler

Ekonomik faaliyetlerde meydana gelen değişimin bir sonucu olarak üçüncül ekonomik faaaliyetler içerisinde dördüncül ve beşincil ekonomik faaliyet alanları ortaya çıkmıştır. Dördüncül ekonomik faaliyetlerde bilginin toplanması, yayılması, işlenmesi, işletme ve kurumların kontrol ve yönetimi alanlarında çalışılmaktadır.

Beyaz yakalılar denilen, hizmet içeren;
Eğitim-İşletme-Bilgi işleme-Araştırma hizmetleri-Donanım - Yazılım hizmetleri-Reklamcılık-Grafik tasarımcılığı-İnternet hizmetleri dördüncül ekonomik faaliyetlere örnek olarak verilebilir.

5. Beşincil Ekonomik Faaliyetler

Beşincil ekonomik faaliyetler kamu ve özel sektörde, büyük organizasyon ve işletmelerde üst düzey karar verme ve yönetim faaliyetlerinde görevlidirler.

Kamu ve özel sektörlerdeki yöneticilikler,
İcra kurulu başkanlıkları, beşincil ekonomik faaliyetlere örnek olarak verilebilir.

a) Ulaşım, ulaşım sektörü hem birincil ve ikincil, hemde üçüncül faaliyetlerde kullanılır. Örneğin, demirin çıkarılması ve işlenecek fabrikalara taşınması birincil faaliyet, işlenen demirin satış noktalarına ulaştırılması ikincil faaliyet, satış noktalarından insanlara pazarlanması ve ulaştırılması üçüncül faaliyetler grubuna girer. Verilen örnekte de görüldüğü gibi ulaşım bütün faaliyetlerin bir koludur. Ulaşım türleri kara, hava, deniz, demir yolları ve boru hatları olarak sınıflandırılır.

Ekonomik faaliyet türleri ve gelişmişlik arasındaki ilişki

Ülkelerin gelişmişlik düzeyleriyle ekonomik faaliyet türleri ile arasında güçlü bir ilişki vardır.

Latin Amerika, Güneydoğu Asya, Orta Doğu, Doğu Asya, Güney Asya, Sahra Altı Afrika gibi az gelişmiş ülkelerde insanlar daha çok birincil faaliyetlerde çalışırlarken,

Kanada, Amerika, Batı Avrupa, Doğu Avrupa, Japonya ve Güney Pasifik gibi gelişmiş ülkelerde ikincil ve üçüncül faaliyetlerde çalışanların oranı daha fazladır.

Gelişmiş ülkelerin özellikleri

• Kişi başına düşen milli gelir yüksektir.
• Doğum oranı azdır.
• Ortalama ömür uzundur.
• Kentleşme oranı yüksektir.
• Halkın çoğu ikincil ve üçüncül faaliyetler de çalışır.
• Enerji tüketimi çoktur.
• Okur - yazar oranı yüksektir.
• Ulaşım, iletişim gelişmiştir.
• Hammadde ithal eder, sanayi ürünleri ihraç eder.
• Yaş bağımlılık oranı düşüktür.

Gelişmemiş ülkelerin özellikleri

• Kişi başına düşen milli gelir azdır.
• Doğum oranı fazladır.
• Ortalama ömür kısadır.
• Kentleşme oranı düşüktür.
• Halkın çoğu birincil faaliyetlerde çalışır.
• Enerji tüketimi düşüktür.
• Ulaşım - iletişim gelişmemiştir.
• Okur - yazar oranı azdır.
• Hammadde ihraç eder, sanayi ürünleri ithal eder.
• Yaş bağımlılık oranı yüksektir.