Şirket-i Hayriye nedir

17 Ocak 1851'de Reşid Paşa'nın desteği ve dönemin padişahı Abdülmecid'in onaylamasıyla kuruldu. Şirketin özelliği Türkiye'de kurulan ilk anonim ortaklık olmasıydı. Şirketin kuruluş Nizamnamesi Mecelle sahibi, Türk Hukuk ve Edebiyat adamı Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlandı. Galatalı banker Manolaki Baltazzi'nin İngiltere'den yandan çarklı 6 vapur birden ısmarladı. Vapurların Türkiye'ye gelmeleri 1854'ü buldu. İlk zamanlarda Tersane-i Amire vapurlarıyla aralarında rekabet olmaması için yalnız Eminönü ile Boğaz köyleri arasında sefer yapma hakkı verilen şirket, ilk seferini Üsküdar'a yaptı.

Cumhuriyet'in ilanından sonra, 1944'te bütün vapurları, Hasköy'deki fabrikası, taşınır ve taşınmaz mal varlıklarıyla satın alınarak devletleştirildi. Vapurları ve mal varlığı Şehir Hatları'na devredildi. 15 Ocak 1945'te çıkarılan 4517 sayılı yasayla, Şirket-i Hayriye, fiilen ortadan kalktı; Türkiye Denizcilik İşletmeleri adını aldı.

19. yüzyıl başlarında Avrupa’da buharlı gemi ve trenlerin kullanılmaya başlanması ulaşımı oldukça kolaylaştırdı. Buharlı gemi ile trenler at arabalarıyla ve yelkenli gemilerle gerçekleştirilen yolculukların yerini aldı. İnsanlar daha hızlı, güvenli ve konforlu yolculuk yapmaya başladılar. Ulaşım araçlarındaki gelişmeler uzak yerler arasında ticareti de kolaylaştırdı. Osmanlı Devleti yöneticileri Avrupa’daki bu gelişmeleri yakından takip ettiler ve ülkelerine kazandırdılar. Şimdi Osmanlı Devleti’nde ulaşım alanındaki gelişmelere daha yakından bakalım.

Osmanlı Devleti’nde ilk buharlı gemi 1828’de İstanbul’da kullanılmaya başlandı. Swift (Sivift) adını taşıyan İngiliz yapımı bu vapura İstanbul halkı “Buğu” adını verdi. İki yanındaki kocaman çarkları, simsiyah duman çıkaran upuzun bacasıyla halkın hayranlığını kazandı. Halk ilk defa yelken veya kürek yerine buhar gücüyle hareket eden bir gemi görmekteydi. Halkın yoğun ilgi gösterdiği bu vapura Padişah II. Mahmut da hayran oldu. Kendisi de vapurla seyahat etmeye başladı. İstanbul’da, ulaşımda kullanılan bu gemilerin sayıları zamanla arttı. Kayıklar ve yelkenli gemilerle saatler süren yolculuklar kısaldı. İstanbul içinde başlayan buharlı gemilerle yolculuk, zamanla Mısır’a kadar uzandı. Ulaşımı düzenli hâle getirmek için 1851’de Şirket-i Hayriye kuruldu. Günümüzde Şirket-i Hayriye “Şehir Hatları” adıyla İstanbullulara hizmet vermeye devam etmektedir.