Ünsüz yumuşaması nedir

Ünsüz yumuşaması diğer adı

Bu ses olayı sert ünsüz harfleri yumuşak ünsüz harflere dönüştürdüğü ve değiştirdiği için ünsüz değişmesi de denir. Ünsüz yumuşaması ve ünsüz değişmesi aynı ses olayının sadece iki farklı adlandırış biçimidir. Türkçe kaynaklarda bu konu anlatılırken başlık olarak ikisini de görmek mümkündür.

Sert ünsüz yumuşaması

Yukarıda ünsüz harfler sert ve yumuşak olarak ikiye ayrılır demiştik. Hem sert ünsüzler hem de yumuşak ünsüzler kendi içinde sürekli ve süreksiz olarak tekrar ikiye ayrılır. Her ünsüz harf yumuşamaya uğramaz sadece sert ve süreksiz ünsüz harfler yumuşamaya uğrar. Sürekli sert ünsüzler (f, h, s, ş) ya da yumuşak ünlülerin hiçbiri yumuşamaya uğrayamaz.

Ünsüz yumuşaması nedir

Türkçe dilinde sert ünsüzle (p, ç, t, k) biten bir sözcüğe ünlü ile (a, e, ı, i, u, ü, o, ö) başlayan bir ek geldiğinde, sözcüğün sonundaki sert ünsüz yumuşayarak b, c, d, g, ğ ünsüzlerine dönüşür. Bu şekilde sert ünsüzlerin yumuşaması olayına ünsüz yumuşaması denir.

Yumuşama olayında sert ünsüzle biten kelimeye ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde;

• p ünsüzü yumuşayarak b ünsüzüne dönüşür.
• ç ünsüzü yumuşayarak c ünsüzüne dönüşür.
• t ünsüzü yumuşayarak d ünsüzüne dönüşür.
• k ünsüzü yumuşayarak g ya da ğ ünsüzüne dönüşür.

Bazı tek heceli kelimelerde yumuşama olmaz. (Örnekleri aşağıda verilmiştir.)
Bazı yabancı kelimelerde yumuşama görülmez. (Örnekleri aşağıda verilmiştir.)
Bazı Türkçe veya Türkçeleşmiş kelimeler de yumuşamadan etkilenmez. (Örnekleri aşağıda verilmiştir.)
Özel isimlere gelen eklerde yazarken yumuşama yapılmaz. Fakat okurken yumuşamış gibi okunur. (Yazılış: Irak’a Okunuş: Irağa, Yazılış: Burak’a Okunuş: Burağa)

Ünsüz Yumuşamasına Örnekler

• Ağaç –a → ağaca
• Bacak –ı → bacağı
• Bayrak –ı → bayrağı
• Bilek –i → bileği
• Borç –unuz → borcunuz
• Çocuk –u → çocuğu
• Ekmek –e → ekmeğe
• Geçit –e → geçide
• Hesap –ı → hesabı
• İlaç –ım → ilacım
• İnanç –ınız → inancınız
• İnat –ı → inadı
• Kağıt –ı → kağıdı
• Kanat –ı → kanadı
• Kasap –ım → kasabım
• Kızamık –a → kızamığa
• Kilit –i → kilidi
• Kuraklık –ı → kuraklığı
• Mezhep –i → mezhebi
• Pabuç –um → pabucum
• Piliç –i → pilici
• Senet –imiz → senedimiz
• Şurup –u → şurubu
• Tarak –a → tarağa
• Toprak –ın → toprağın
• Tüfek –i → tüfeği
• Umut –u → umudu
• Yanak –a → yanağa
• Yaprak –ı → yaprağı
• Yoğurt –u → yoğurdu

Aşağıdaki örnekler ünlü yumuşamasındaki istisnalara örneklerdir.

Ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen tek heceli sözcükler

• aç → aça
• tok → toku
• set → sete
• geç → geçer
• at → atım
• it → iti
• küp → küpü
• bit → biterek
• ot → ota
• sat → satış
• kat → katarım
• yat → yatarsın
• bak → bakınız
• saç → saçım

Ünsüz yumuşamasından etkilenen tek heceli sözcükler

• cenk → cengi
• gök → göğe
• mert → merdin
• kurt → kurdun
• çok → çoğu
• yok → yoğun
• git → gidelim
• renk → renge
• denk → dengi
• kap → kabı

Ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen yabancı kökenli sözcükler

• millet → milleti
• ziraat → ziraate
• sanat → sanatı
• tebligat → tebligatın
• devlet → devletin
• şöhret → şöhrete
• bilet → biletin
• hasret → hasretim
• kanaat → kanaati
• hakaret → hakareti
• saat → saatin
• halkı → halkım
• hukuk → hukuka
• hakikat → hakikaten
• fazilet → fazileti
• hükümet → hükümetin

Ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen Türkçe sözcükler

• yarat → yaratan
• yanıt → yanıtım
• arat → aratalım
• anıt → anıtı
• gölet → gölete
• kanıt → kanıtı
• gözet → gözetim
• akaryakıt → akaryakıta
• dinlet → dinleti
• kuşat → kuşatalım
• beklet → bekleterek
• diret → diretince