10. Sınıf Meb Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 42-48 Cevapları

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Sayfa 43

Söz Varlığımız

Soru 1: Okuduğunuz metnin bağlamını göz önünde bulundurarak aşağıdaki kelimelerin/kelime gruplarının anlamlarına yönelik tahminlerde bulununuz. Türküde geçen bu kelimelerin/kelime gruplarının yerine metnin bağlamını bozmayacak şekilde başka hangi kelimelerin/kelime gruplarının kullanılabileceğine yönelik önerilerinizi yazınız.

• Katar katar → Sıra sıra, toplu halde. (Yerine: sıra sıra, topluca)
• Eğrim eğrim → Döner gibi, kıvrıla kıvrıla. (Yerine: kıvrım kıvrım, dönerek)
• Nâme → Mektup. (Yerine: haber, mesaj)
• Mevlâ → Allah, Tanrı. (Yerine: Yaradan, Rabbim)
• Cümle → Hep, bütün. (Yerine: hepsi, tümü)
• Onarmak → Düzeltmek, iyileştirmek. (Yerine: toparlamak, tamir etmek)
• Asıl → Köken, temel, gerçek. (Yerine: öz, esas)

Soru 2: Aşağıdaki dizelerde altı çizili kelimeleri farklı anlamlara gelecek şekilde cümle içinde kullanınız.

Böyle kalmaz elbet sonu hoş olur.
➡️ Param kalmazsa alışveriş yapamam.

İnme turnam inme sen bu pınara.
➡️ Dedem dün gece inme geçirdi.

Katar katar olmuş gelir, turnalar.
➡️ Bu işten iyi bir gelir elde etti.

Kanadın altına nâme sarayım.
➡️ İstanbul’daki Topkapı Sarayı’nı gezdim.

Avcu tuzak kurmuş, var yolun ara.
➡️ Telefonumun şarj aleti kayboldu, her yerde ara.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 44 Cevapları

Sıra Sizde

1) Türküler sözlü geleneğin hangi özelliklerini taşır?

Cevap: Türküler anonimdir, halkın ortak malıdır, ağızdan ağıza yayılır ve zamanla değişikliğe uğrar.

2) Türkülerin kuşaktan kuşağa aktarılmasının sebepleri nelerdir?

Cevap: Türküler, halkın sevinçlerini, acılarını, aşklarını, kahramanlıklarını ve toplumsal olaylarını dile getirdiği için toplum tarafından benimsenir. İnsanlar kendi duygularını türküde bulduğu için onları sahiplenir ve kuşaktan kuşağa aktarır.

3) Türkülerin yayılma şekillerinde zamanla ne tür değişiklikler olmuştur?

• Eskiden türküler kervanlarla, âşıklarla, göçlerle ve savaşlarla yayılırdı.
• Günümüzde ise radyo, televizyon, kaset, internet ve sosyal medya aracılığıyla çok daha hızlı ve geniş kitlelere ulaşmaktadır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 45 Cevapları – MEB Yayınları

Sıra Sizde

Soru: Turnalar türküsünün tabloda verilen ahenk özelliklerini belirleyerek ilgili kavramların karşısına yazınız.

• Nazım birimi: Kavuştaklı bent
• Ölçü: 11’li hece ölçüsü
• Asonans: i ve a ünlü sesleri ile sağlanmıştır.
• Aliterasyon: k ve t ünsüz sesleri ile sağlanmıştır.

Kafiye:

• 1. bentte -al sesleri → zengin kafiye
• 2. bentte -ara sesleri → zengin kafiye
• 3. bentte -olur kelimesi redif, -aş sesleri tam kafiye
• 4. bentte -ar sesleri → tam kafiye

Redif: “-ayım” ve “-olur”

• Kelime ve dize tekrarları: “İnme turnam inme” ve “Katar katar olmuş gelir turnalar / Eğrim eğrim ne hoş gelir turnalar” dizeleri tekrar edilerek ahenk sağlanmıştır.

Dilimizin İncelikleri

Soru: Turnalar türküsünün konusundan yola çıkarak türkünün içeriğine uygun kısa bir hikâye yazınız. Hikâyenin başkahramanını ve turnaları betimleyiniz. Betimleme yaparken hangi sözcük türünü sıklıkla kullandığınızı gerekçesiyle açıklayınız.

Hikâye

Mehmet, uzak diyarlara çalışmaya gitmişti. Köyünden, ailesinden ve sevdiğinden ayrı kalmanın hüznünü yüreğinde taşıyordu. Her akşam gökyüzünü izler, katar katar uçan turnaları görürdü. Turnaların beyaz kanatları, gökyüzünde süzülen bir umut ışığı gibiydi. İçlerinden biri yorgun ve yaralı uçuyordu; Mehmet, o turnada kendini görür, kırgınlığını ve gurbet acısını hatırlardı. Bir gün turnalara seslenerek “Sevdiğime haber götürün” dedi. Gökyüzünde süzülen turnalar, sanki Mehmet’in duygularını anlayıp ona cevap verircesine eğrim eğrim dönerek uzaklaştı.

Betimleme: Turnaları anlatırken sıfatları (beyaz, yaralı, yorgun, uzak, kırgın) sık kullandım. Çünkü sıfatlar, varlıkların niteliklerini belirginleştirerek okuyucunun gözünde daha canlı ve etkili bir tablo oluşturur.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 46 Cevapları (MEB Yayınları)

Karşılaştıralım

Soru 1: Turnalar türküsüyle Atem Tutam Men Seni adlı ninniyi tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız.

➡ Bu tabloyu hazırlarken şiirlerin tema, amaç, gelenek ve nakarat yönlerini karşılaştırdım; ayrıca hece ölçüsünü sayarak belirledim.

Soru 2: Türkü ve ninni metinlerinin yapı unsurlarına yönelik çıkarımlarınızdan hareketle bu unsurların içeriğe katkısıyla ilgili düşüncelerinizi söyleyiniz.

Cevap: Türkü ve ninnilerde ölçü, kafiye, tekrar ve ezgi duyguyu güçlendirir. Bu unsurlar sayesinde hem söyleyen hem de dinleyen arasında duygusal bir bağ kurulur ve metinler daha kolay hatırlanır.

Soru 3: Turnalar türküsünün ve Atem Tutam Men Seni adlı ninninin içeriğini nasıl bir görselle yansıtmak isterdiniz? Gerekçelendiriniz.

• Turnalar türküsü için gökyüzünde katar katar uçan turnaları, onları hasretle izleyen bir genci çizerdim. Çünkü türkü, ayrılığı ve sevgiliye haber göndermeyi anlatır.

• Atem Tutam Men Seni ninnisi için ise kucağında bebeğini sallayan bir anne resmi uygun olurdu. Çünkü ninni, annenin şefkatini ve çocuğunu uyutma isteğini yansıtır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 47 Cevapları (MEB Yayınları)

Birlikte Öğrenelim

Soru 1: Öğretmeninizin rehberliğinde gruplara ayrılınız.
Cevap: Gruplara ayrıldık.

Soru 2: Her grup için bir sözcü belirleyiniz.
Cevap: Her grup için bir sözcü seçildi.

Soru 3: Aşağıdaki ifade ve yönergelerden faydalanarak grup çalışmasını yapınız.
Cevap: Verilen kutucuklardaki ifadelerden yararlanarak tartışma yaptık.

Turnalar adlı türkünün dil ve anlatım özellikleri

• İkilemeler: “katar katar”, “eğrim eğrim”
• Tekrarlı ifadeler: “Turnalar, turnalar” nakaratı
• Seslenme ifadeleri: “İnme turnam inme”
• Benzetme: Turnaların haberciye benzetilmesi
• İçtenlik: Halkın özlemini ve hasretini sade bir dille anlatması
• Çağrışım: Turnalar → sevgili, umut, haber
• Yalın anlatım: Ağır sanatlı söyleyişten uzak, anlaşılır dil
• Edebî anlatım ve imge: Turnalar aracılığıyla hasret ve sevda imgeleri

Soru 4: Belirlemelerinizi yaparken gerekçelerinizi tartışınız.
Cevap: Gerekçelerimizi tartışarak belirledik; tekrarlar ahenk sağlıyor, seslenmeler duyguyu artırıyor, ikilemeler yoğunluk katıyor.

Soru 5: Türkünün ait olduğu edebî geleneğin metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilişkisi nedir?
Cevap: Türkü, halk edebiyatı geleneğine aittir. Halk edebiyatında sade dil, anonimlik ve ezgili söyleyiş esastır.

Soru 6: Dil ve anlatım özelliklerinin söyleyicinin üslubunu oluşturmadaki rolü nedir?
Cevap: Dil ve anlatım özellikleri söyleyicinin üslubunu yalın, içten ve samimi kılar.

Soru 7: Söyleyicinin böyle bir üslup tercih etmesinin sebepleri neler olabilir?
Cevap: Halkın kolayca anlaması, ezberlemesi ve duyguyu paylaşması için yalın bir üslup tercih edilmiştir.

Soru 8: Söyleyicinin üslubunun içerikle uyumu hakkındaki görüşleriniz nelerdir?
Cevap: Söyleyicinin üslubu içerikle uyumludur; hüzün, hasret ve umut duygusu yalın dil ve tekrarlarla güçlenmiştir.

10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 48 Cevapları (MEB Yayınları)

Birlikte Öğrenelim – Turnalar Türküsü İncelemesi

I. Grup: İçerik

Türkünün söylenme amacı: Turnalar aracılığıyla sevgiliye özlemi, gurbet acısını ve haberleşme isteğini dile getirmektir.

Türküdeki en belirgin duygu: Özlem, hüzün ve kavuşma isteği.

Duygunun aktarımı: “Yaralı, nâme, haber, hoş olur” gibi kelimeler hasreti ve hüznü yansıtır.

II. Grup: Şekil

Şekil özellikleri: Türkü dörtlüklerle söylenmiştir, 11’li hece ölçüsü vardır, bent ve kavuştak bölümlerinden oluşur.

Halk şiiri geleneğine ait oluşu: Anonimdir, hece ölçüsüne dayanır, nakarat ve tekrar kullanımıyla halk edebiyatı özelliği taşır.

Şekil unsurlarının katkısı: Ezgi ve uyumu güçlendirir, akılda kalıcılığı artırır, sözlü aktarımı kolaylaştırır.

III. Grup: Dil ve Üslup

Dil ve üslup seçiminde etkili unsurlar: Halkın kullandığı sade dil, anlaşılır ifadeler ve doğa imgeleri.

Ben yazsaydım ne değiştirirdim? Daha güncel sözcükler ve yeni benzetmeler ekleyerek zenginleştirebilirdim.

Okuyucu ile bağ: Samimi ve içten anlatım, dinleyiciyle duygusal bağ kurar; hasret doğrudan aktarılır.

IV. Grup: Ahenk

Türkünün akılda kalıcılığı: Tekrarlar, redifler ve uyaklar sayesinde kolay ezberlenir, uzun süre hatırlanır.

Başka ahenk unsurları: Aliterasyon (aynı seslerin tekrarı) eklenerek ahenk artırılabilirdi.

Yeniden yazım örneği:
“Turnalar uçun sıra sıra,
Hasret bitsin diyarlara,
Götürün selamı yâre,
Umut doğsun baharlara.”