Ehliyeti kısıtlayan durumlar

Hak ehliyeti denilen vücup ehliyeti, kişi hayatta ve hür olduğu sürece devam eder. Eda ehliyeti ise bazı durumlarda kısıtlanabilir ve bazen de tamamen ortadan kalkabilir. Eda ehliyetini kısıtlayan veya ortadan kaldıran durumlara ehliyet arızaları denir. Bunlar meydana geliş şekline göre iki kısma ayrılır:

a) Semavi arızalar: Meydana gelmesi insanın iradesi dışında olan ehliyet arızalarına semavi arızalar adı verilir. Çocukluk, akıl hastalığı, ölümle sonuçlanan hastalık, uyku, bayılma, unutma, bunama gibi durumlar örnek olarak sayılabilir. Bu tür arızalar, ehliyeti olumsuz yönde etkilemekte, yapacakları işlem ve yükümlülükleri kısıtlamakta veya tamamen ortadan kaldırmaktadır. Mesela çocukluk, ibadet yükümlülüğünü tamamen ortadan kaldırdığı için beş vakit namaz kılmayan bir çocuk bundan sorumlu olmaz.

b) Müktesep Arızalar: Meydana gelmesinde insanın kendi iradesi ve fiili olan arızalara müktesep arızalar adı verilir. Sarhoşluk, bilgisizlik (cehalet), savurganlık (sefahat), hata gibi durumlar bu arızalara örnektir. Bu tür arızalar, ehliyeti ortadan kaldırmayıp kısıtlayıcı bir özelliğe sahiptir. Mesela, sarhoşun bazı hukuki tasarrufları geçersiz sayılır. Aynı şekilde savurgan kişilerin bazı hukuki tasarrufları kısıtlanır. Bir kimsenin kendi iradesi ile yapmayı tercih etmeyeceği bir işi gerçekleştirmesi için zorlanmasına ikrah denir. Gücü yettiği kadar kendisini savunmasına rağmen silah zoru vb. şekilde baskı altında kalarak istemediği bir işi yapmak zorunda bırakılmış kimse, Allah (c.c.) katında tam olarak sorumlu tutulmaz. Hukuki açıdan da -resmî makamlara ispat edebilmesi durumunda- kendi aleyhine yaptığı işlem iptal edilir.