Psikoloji araştırmalarında uygulanan yöntem ve teknikler

Psikolojide kullanılan yöntemler üç grupta toplanabilir:

• Betimsel Yöntemler
• Deneysel Yöntemler
• İstatistiksel Yöntemler

Betimsel Yöntemler

Betimsel yöntemler belli bir davranışı tanımlamak, sınıflandırmak, davranışın diğer davranışlarla olan ilişkisini belirlemek ve elde edilen verileri kaydetmek amacıyla oluşturulan yöntemlerdir. Bu yöntemlerden bazıları gözlem, vaka incelemesi, anket ve görüşmedir.

Gözlem, bir organizmanın içinde bulunduğu durumun ve bu durum içinde oluşan davranışların, bir uzman ya da araştırmacı tarafından incelenmesi yöntemidir. Kreşteki çocukların davranışlarının izlenmesi gözleme örnektir. Doğal ve sistematik olmak üzere iki tür gözlem vardır. Doğal gözlem, organizmanın davranışının doğal oluşumu içinde müdahâle edilmeden incelenmesidir. Araştırmacı gözlem yapabilmek için gizli kamera, ses kayıt cihazı, fotoğraf makinesi ve gözlem odalarından yararlanır.

Vaka (olay) incelemesi, bireyin yaşam öyküsünün araştırılmasına dayanan yöntemdir. Kişinin öz geçmişi, soy bilgisi, geçirmiş olduğu hastalıklar, yaşadığı önemli olaylar ile aile, arkadaş, iş, okul ortamı hakkında detaylı bilgi toplanır. Amaç, bireyin bugünkü davranışlarının geçmiş yaşantısı ile bağlantılarını tespit ederek davranışları açıklamaktır. Vaka incelemesi bir kişinin tüm yönleri ile derinlemesine incelenmesi açısından avantajlıdır fakat derinlemesine inceleme uzun zaman alır ve elde edilen sonuçlar bireysel olduğu için genelleme yapılamaz.

Anket, belirli bir konu ya da olay hakkında bireylerin görüş ve düşüncelerini almak için hazırlanmış sorulardan oluşan araştırma tekniğidir. Bir anketin geçerliliği; soruların kısa, açık ve amaca uygun hazırlanmış olmasına ve anketin uygulanacağı kişilerin, fikri merak edilen kitlenin tamamını temsil edecek özellikte seçilmiş olmasına bağlıdır. Örneğin Türkiye’de lise gençliğinin sorunlarını araştıran bir anket, Türkiye’deki tüm lise öğrencilerini temsil edecek özelliklere sahip, her bölgeden farklı okul türlerinde okuyan yeterli sayıda öğrenci grubuna uygulanmalıdır. Anket yöntemi kısa sürede geniş kitlelere uygulanabilir, fazla zaman almaz ve ekonomiktir. Soruların ne derece bilinçli ve içtenlikle cevaplandığı bilinmediğinden anket sonuçları yanıltıcı olabilir. Açık uçlu sorulardan oluşan anketleri değerlendirmek zordur çünkü kişiler sorulara farklı anlamlar yükleyebilir.

Görüşme (mülakat), bireylerin düşüncelerinin, duygu ve davranışlarının, yüz yüze görüşülerek belirlenmesini sağlayan yöntemdir. Bu yöntem en çok; klinik psikolojide, danışmanlık, eğitim ve endüstri psikolojisinde kullanılır. Görüşme yönteminin kullanım alanı çok geniştir. Bireye ait bilgiler eksiksiz olarak birinci elden toplanır, sözel ifadelerin yanı sıra bireyin beden dili de gözlenir. Görüşme, okuma yazma bilmeyenlere de uygulanabilir. Görüşme yapılan kişi, araştırmacıyı yanıltabileceği için bu yöntemin geçerliliği ve güvenilirliği düşüktür.

İlişkisel Yöntem

İlişkisel araştırma yöntemi, değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemek ve olası sonuçları tahmin etmek için kullanılır. Korelasyon iki değişken arasındaki ilişkidir. Korelasyon değeri -1 ile +1 arasında değişir. Korelasyon değeri -1 ile +1'e yaklaştıkça ilişki artar, sıfıra yaklaştıkça ilişki azalır. Korelasyon sıfır ise değişkenler arasında hiçbir ilişki yoktur.
Pozitif korelasyon, iki değişken arasında aynı yönde artma (+ +) ya da azalma (- -) olmasıdır. Örneğin dikkat ile öğrenme ilişkisi (+ +) şeklindedir. Dikkat arttıkça öğrenme de artar.
Negatif korelasyon, iki değişken arasında zıt yönde artma (- +) ya da azalma (+ -) olmasıdır. Örneğin yorgunluk ile dikkat ilişkisi (+ -) şeklindedir. Yorgunluk arttıkça dikkat azalır.
Nötr korelasyon, iki değişken arasında bir ilişki olmaması anlamına gelir ve “0 (sıfır)” sayısı ile ifade edilir. Örneğin boy ile zekâ ilişkisi 0’dır. Boy ile zekâ arasında ilişki yoktur.

Deneysel Yöntem

Laboratuvar ortamında ya da laboratuvar dışındaki bir ortamda olaylar arasındaki sebep sonuç ilişkilerini belirlemeyi amaçlayan bir araştırma yöntemidir. Deney yönteminde araştırmacı etkisini araştırdığı koşulları değiştirir, diğer koşulları sabit tutar ve değişen koşulların incelenen konu üzerindeki etkisine bakar. Üzerinde deney yapılan organizmaya denek, gözlenebilen ve farklı değerler alabilen özelliklere de değişken denir.

Bağımsız değişken, deneyde etkisi araştırılan değişken yani deneyin nedenidir.
Bağımlı değişken, bağımsız değişkene bağlı olarak ortaya çıkan sonuç konumundaki değişkendir.
Deney grubu; üzerinde araştırma yapılan, bağımsız değişkenin uygulandığı gruptur.
Kontrol grubu; koşulları değiştirilmeyen, deney grubu verilerinin sonuçlarının karşılaştırılması için oluşturulan gruptur.