Ehliyet, hüküm, mükellef ve delil kavramlarının anlamları

Ehliyet, kişinin dinî ve hukukî hükme konu (muhatap) olmaya elverişli oluşu demektir. Kur'an'da yerin ve göğün taşımaktan çekindiği emaneti insanın yüklendiği belirtilerek (el-Ahzâb 33/72) diğer bütün varlıklar arasında sadece insanın ehliyet ve sorumluluk taşıdığına işaret edilir. İnsanın dinin hitabına ehil olması akıl denilen anlama, düşünme ve ona göre davranma kabiliyetine sahip bulunması sebebiyledir.

Hüküm, Kelâm, mantık ve fıkıh ilimlerinde kullanılan bir terim. Sözlükte “iyileştirmek amacıyla menetmek, düzeltmek; karar vermek” mânalarında masdar ve “ilim, derin anlayış; siyasî hâkimiyet, karar ve yargı” anlamlarında isim olarak yer alan hüküm (hükm, çoğulu ahkâm) İslâmî ilimlerin teşekkül etmesinden sonra mantık, kelâm ve fıkıhta değişik şekillerde tanımlanmıştır.

Mükellef kelimesi günlük hayatta sıklıkla kullanılan kelimelerden bir tanesidir. Mükellef kelimesi Arapça kökenlidir. Mükellef kelimesinin TDK sözlüğündeki anlamı şu şekildedir: Yükümlü, eksiksiz, özenli bir biçimde yapılmış, vergi vermekle yükümlü olan kimse veya kuruluş. Yükümlülük sahibi kişi, yükümlü kılınan kişi; arapça "teklîf" mastarından ism-i meful. Bir fıkıh terimi olarak; "İslâmî emir ve yasakların muhatabı olan ve bunlara uymakla yükümlü bulunan kimse" demektir. "Allah bir kimseye gücünün yeteceğinden fazlasını yüklemez" (el-Bakara, 2/286) âyeti sorumluluğu gücün yetmesi ile sınırlar.

Delil, gerçeğe ulaştıran şey anlamında kelâm ve fıkıhta kullanılan terim. Arapça’da “yol göstermek, irşat etmek” anlamındaki delâlet kökünden mübalağa ifade eden bir sıfat olup “yol gösteren, doğru yola ve doğru sonuca götüren” mânasına gelir. Kur’ân-ı Kerîm’de bir âyette “kılavuz” anlamında kullanılmakta (el-Furkān 25/45), ayrıca altı âyette “kılavuzluk etmek; göstermek, haber vermek” mânalarında aynı kökten türeyen fiiller yer almaktadır.