Maddeler hangi hâllerde bulunur, maddeler nasıl hâl değiştirebilir

Günlük hayatta kullandığımız tüm cisimler faklı maddelerden oluşur ve isimlendirilirler. Madde doğamızda üç halde bulunurlar. Bunlar:

• Katı
• Sıvı
• Gaz

Katı maddeler: Akışkanlık özelliğine sahip olmayan ve sert olan maddelerdir. Kullandığımız masa,  sandalye, taş, sıra hepsi birer katı maddeye örnektir.Katı maddelere parçalanabilme ve şekil verebilme özelliğine sahiptir. Ve göz ile görülebilir ve hissedilebilirler.

Sıvı maddeler: Katı maddelerden daha akışkan ve şekil verilemeyen sıvılardır. Erime noktaları daha düşüktür.  Göz ile görülebilir ve hissedilebilirler. Su, Zeytinyağı gibi akışkan maddelerin tamamı bunlara örnektir.

Gaz: Hiçbir şekilde göz ile görünemeyen, hissedilmeyen ve şekil verilemen maddelerdir. Ancak sıkıştırılabilirler. Gazlar yanıcı özelliğe sahiptirler. Karbondioksit ve Oksijen gazlara birer örnektir. Gazlar bulundukarı kabın şeklini alırlar. Çok hızlı yayılabilirler ve bulukları kabın yada odanın her noktasına eşit oranda nufuz ederler.

MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ

Maddeler doğada katı, sıvı, gaz ve plazma halde bulunur. Maddenin plazma haline güneş ve ateş örnek verilebilir.

Maddelerin ısı alarak veya vererek bir halden başka hale geçmesine hal değişimi denir. Hal değişimlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

1. ERİME

Katı maddenin ısı alarak sıvı hale geçmesidir.

• Erime olayında madde çevreden ısı alır.
• Dondurmanın erimesi, erime olayına örnektir.

2. DONMA

Sıvı maddenin ısı vererek katı hale geçmesidir.

• Donma olayında çevreye ısı verilir.
• Kar yağdıktan sonra yolların buz tutması donma olayına örnektir.
• Kar yağdığında hava biraz ısınır. Bunun sebebi havada bulunan su buharının ortama ısı vererek kar haline geçmesindendir.
• Erime ve donma olayları birbirinin tersidir.

• Erime ve donma olaylarından yararlanarak maddelere şekil verilebilir. Örneğin, altın, demir, plastik eritilerek kalıba dökülür ve dondurulur. Böylece istenilen sekil verilmiş olur.

3. BUHARLAŞMA

Sıvı bir maddenin ısı alarak gaz haline geçmesidir.

• Yıkanan çamaşırların kuruması, elimize kolonya döktüğümüzde yok olması, deniz suyundan tuz elde edilmesi için suyun buharlaştırılması buharlaşmaya örnektir.
• Kolonya döktüğümüzde elimizde serinlik hissinin olmasının nedeni sıvı maddenin çevreden ısı alarak buharlaşmasıdır.
• Buharlaşma sıvı maddenin yüzeyinde gerçekleşir.

KAYNAMA: Sıvı maddenin sıcaklığı arttıkça buharlaşma hızı da artar. Bir süre sonra kabarcıklar çıkmaya başlar. Bu olaya kaynama denir. Kaynama buharlaşmanın en hızlı olduğu durumdur.

Kaynama ve buharlaşma aynı kavramlar değildir. Aşağıda buharlaşma ve kaynama arasındaki farklar gösterilmiştir.

4. YOĞUŞMA (YOĞUNLAŞMA)

Gaz halindeki bir maddenin ısı vererek sıvı hale geçmesine yoğuşma (yoğunlaşma) denir.

• Kışın pencere camlarının buğulanması, yağmurun oluşması yoğuşmaya örnektir.
• Buharlaşma ve yoğuşma olayları birbirinin tersidir.

Doğadaki su döngüsü buharlaşma ve yoğunlaşma olaylarına örnektir.

Yukarıdaki su döngüsünde deniz, göl, akarsu gibi su kaynaklarındaki su güneşin, ısının etkisiyle, buharlaşarak atmosfere yükselir. Atmosferdeki sıcaklık farkından dolayı su buharı gaz halinden sıvı hale geçer. Atmosferde belli bir seviye gelen su damlaları yeryüzüne tekrardan yağış şeklinde düşer.

5. SÜBLİMLEŞME

Katı bir maddenin ısı alarak doğrudan gaz haline geçmesine süblimleşme denir.

• Naftalin ve katı karbondioksit (kuru buz) süblimleşebilen maddelerdir.

6. KIRAĞILAŞMA

Gaz halindeki bir maddenin ısı vererek doğrudan katı haline geçmesine kırağılaşma denir.

• Uçaklar uçarken havada arkalarında beyaz iz bırakmalarının nedeni motorundan çıkan su buharının aniden donmasıdır.
• Sabahları bitkilerin yüzeylerinde küçük buz kristallerinin olması havadaki su buharının aniden donmasıyla olur.